Jedan od najpoznatijih stripovskih super-heroja Betmen, nastao je 1939. od ruku Boba Kejna i Bila Fingera (mada je u početku samo Bob Kejn navođen kao autor). Autori, kao i većina zaposlenih u National Publications izdavačkoj kući, iz koje će kasnije izrasti čuveni DC Comics, bili su jevrejskog porekla, najčešće tek druga generacija doseljenika iz istočne Evrope.

Dok motivi tipični za međuratni jevrejski idenitetitet (izgnanstvo, otuđenost, pitanja asimilacije), nalaze svoje mesto u srodnom i konkurentskom Supermenu, Džerija Sigela i Džoa Šustera – sam Supermen je imigrant sa dalekog Kriptona, koji mora da krije svoje, za velike stvari predodređeno, poreklo- ovih motiva u Betmenu nema.

Zaštitnik Gotama, odnosno njegov civilni alter ego Brus Vejn, predstavljan je kao tipični Amerikanac iz visokog društva, neodređenog evropskog porekla, ali sa pedigreom koji seže do heroja američkog rata za nezavisnost. I religijska, odnosno konfesionalna pripadnost porodice Vejn ostavljena je nedorečena, ne bi li odgovarala svim ciljnim grupama, ali je svakako u pitanju neki oblik hrišćanstva (Betmen u nekoliko navrata slavi Božić). Ovo pitanje, vremenom je postalo izvor kontroverze za brojne posvećene fanove, spremne da navode opskurne citate iz prastarih brojeva koji se bave ovom temom, kao i za teoretičare stripa i književnosti, koji poreklo Betmenovog etosa, vide u (napuštenom) hrišćanstvu.

Treba naravno, napomenuti da je Betmen vremenom prolazio kroz brojne faze i brojne autore, koji su manje ili više ostavili lični pečat na lik, a naravno u određenoj meri pečat je ostavila i epoha u kojem pojedinična verzija nastaje. U početku Betmen je ekscentrični aristokrata, u tradiciji Zoroa (zapravo u jednoj od verzija upravo je Zoro film koji Vejnovi idu da gledaju u noći u kojoj su ubijeni), dok vremenom sve više postaje kritičan prema sistemu ,odnosno njegovoj sporosti i naglašava potrebu preuzimanja zakona u svoje ruke. Ovakva inkarnacija posebno je zasluga desničara Frenka Milera, koji u Betmena učitava nepoverenje prema državi, odnosno širenju autoriteta iste, tako tipično za američke (južnjačke) konzervativce. Autori kao što je Grant Morrison su poslednjih godina, pokušali da Betmena vrate tradicionalnijim, manje mračnim korenima.

Strip „Tajno poreklo“ broj 6 (1986) prikazuje život mladog Brusa Vejna, nakon smrti njegovih roditelja, Tomasa i Marte – na strani tri Vejn je prikazan kako kleči pored kreveta u molitvi, što je navodno činio svaku noć. U „Mračnom detektivu“ broj 2 (2006) prikazan je flešbek na ovu scenu, nakon koje vidimo odraslog Brusa Vejna takođe u molitvi, dok šišmiš nadleće nad prozorom.

U verziji „Titani tinejdžeri“, broj 18 (2004), Titani iz naslova odlaze deset godina u budućnost i otkrivaju da je Brus Vejn mrtav (Tim Drejk, Robin je preuzeo njegov kostim). Vejnov spomenik je u obliku krsta i to krsta koji se obično vezuje za Episkopalnu crkvu- kako u Americi zovu Anglikance. U istom serijalu vidi se i grob Vejnove supruge Selene Kajl (Žene-mačke), koji nema hrišćnskih obeležja, pa se može zaključiti da je ovakav spomenik za Vejna odabran namerno.

Betmen broj 639 iz 2005e prikazuje smrt drugog Robina, Džejsona Toda, sahranu i izbor krsta organizovao je sam Betmen i izabrao je episkopalnu verziju krsta.

U serijallu Supermen/Betmen broj 18 (2005), Supermen vraća Betmena u prošlost , gde ponovo proživi smrt svojih roditelja. Nakon ovoga, slomljeni Vejn posećuje porodičnu grobnicu gde vidimo da su grobovi Vejnovih obeleženi krstovima, ali nije jasno o kojoj se denominaciji radi.

Nekanonski serijal „Povratak mračnog viteza“, Frenka Milera iz 1986te sadrži scenu u kojoj Betmen mora na brzinu da deaktivira bombu, caped crusader ovde kaže da „kad bih imao vremena pomolio bih se“. Treba imati na umu, da Miler stvara Betmena u skladu sa svojim imaganirajumom i da je u nekoliko intervua rekao, da je u njegovom univerzumu Betmen, katolik koji je napustio veru.

U istom ovom stripu, Betmen, govori da je „ovaj pljusak krštenje“ i da je „ponovo rođen“.

Nekoliko stripova iz ranih pedesetih , bave se porodičnom istorijom Vejnovih. Najstariji poznati predak Brusa Vejna, je Antoni Vejn, heroj iz američkog građanskog rata, sahranjen na Episkopalnom groblju u Filadelfiji.

U broju 589 Detective Comicsa, kao i u broju 633 Betmena, protagonista izgovara dve fraze hrišćanskog porekla, ali se one naravno ne mogu smatrati izrazim vere, već samo kolokvijalnom uzrečicom- „Bože na nebesima“ i „Hvala Bogu“.

Na kraju, često se zaboravlja, nehrišćanski aspekt Vejnovog religijskog obrazovanja. Naime, story arc- „Slepa pravda“, napravljen za pedesetogodišnji jubilej Betmena, detaljnije opisuje Vejnov trening koji ga je načinio Zaštitinikom pod plaštom (ovi motivi tema su Nolanovog filma Betmen, počinje iz 2005te). Vejn putuje neimenovanim Orijentom ,gde meditira, uči istočnjačke borilačke veštine i koristi nejasne budističke termine kao što je „Put“, „prosvećenje“, „trpljenje patnje“ i slično. Da li je Betmen budista?

Više pozitivistički pristup ovoj temi, takođe ne daje jasne odgovore, već se kreće u istim nejasno hrišćanskim koordinatama, i u mnogome zavisi od autora do autora.

Osim, već pomenutog Milera , koji svog lika smatra katolikom, na istu temu intervjuisani su i drugi autori, pa tako: Eliot S. Magin, koji je radio na Betmenu, tokom opuštenije više pulp faze, osamdesetih, kaže su po njegovom viđenju svi superheroji religiozni i da je to važan deo njihovog odgajanja. Pa je tako Supermen metodista, Leks Lutor je Jevrejin, dok je Brus Vejn episkopalac.

S druge strane Čak Dikson, autor Betmena i Panišera iz devedesetih ima potpuno suprotno mišljenje- on je snažno kritikovao jednu nit ovog stripa, po kojem je Brusov otac bio čuvar Svetog Grala, pa je tako to i Brus. Dikson kaže da je imao osećaj da je ovaj dodatak priči izveštačen, i da religija, po njemu uopšte nije deo Betmenovog imaginarijuma.

Rasprava o Betmenovoj religiji nastaviće da se razvija i dobijaće nove slojeve, onako kako je i sam lik dobijao, prateći društvena, politička i religiozna gibanja u američkom društvu. Za sada je sigurno, samo da je ovaj strip, za mnoge, postao religija za sebe.

Za P.U.L.S.E Janko Kanja

Tekstovi o umetnosti na portalu P.U.L.S.E

  Betmen, Janko Kanja, Strip, Umetnost