Bogorodica je feministički simbol svih žena sveta i svojom ulogom zastupnice ljudskog roda pred prestolom Božijim spaja nebesko i zemaljsko. U njenom carstvu na Svetoj Gori Atonskoj najveći broj ikona posvečen je liku Prečiste Vladičice. Tako je isto i u kolevci srpskog identiteta i kulture, slavnoj carskoj lavri Hilandaru.

Postoji mnogo ikonografskih tipova lika Presveta Bogorodice, medju kojima se ističu sledeći:

Bogorodica Putevoditeljica – grčki Odigitrija. Ovo je najznačajnija i najčesća od svih predstava. Presveta Majka drži dete Isusa na levoj tzv. ženskoj ruci, a desnom pokazuje na njega, ukazujući vernicima da treba da slede njegov, Isusov  put. Najpoznatije hilandarske ikone ovoga tipa su sledece:

Mozaik ikona – 12 v.

Milostiva Bogorodica je u strogo frontalnom položaju, sa Isusom Hristom na levoj ruci. Suzdržanost njenog lica pridodaje utisku monumentalnosti, što uvećava veličanstvenost predstave. Njena odežda je u tamno plavoj boji lapisa, po rubovima je optočena zlatom, ukazujući na njeno nebesko dostojansto. Bogorodičine oci, “prozori duše” su velike, a usta,” vrata od tela”  su mala, sa izraženim chiaroscuro efektom na licu. Ova ikona je bila na ikonostasu stare hilandarske crkve.

Po predanju Sveti Simeon Mirotočivi, upokojio se držeći ovu čudotvornu ikonu na grudima. To je jedna od četiri najstarije ikona na čitavoj Svetoj Gori i čuva se u manastirskoj riznici.

 Bogorodica Trojeručica – igumanija manastira Hilandar

Velika hilandarska svetinja, najpoštovanija srpska, i jedna od najpoštovanijih ikona u celom pravoslavlju. Po legendi pisana je rukom Svetog Apostola Luke. Čudotvorna je od vremena kada je zacelila odsećenu ruku Svetog Jovana Damaskina. U znak zahvalnosti on je na ikonu dodao treću ruku iskovanu u srebru. Sveti Sava je ovu čudotvornu ikonu doneo iz Jerusalima u Hilandar.

To je velika litijska ikona, slikana sa obe strane. Na poledjini se nalazi predstava Svetog Nikole. Okov od srebra i zlata dodat je u 17. veku.

                                                                                                                                                                                       Bogorodica Putevoditeljica – 13 v.

Nežni i produhovljeni lik Milosrdne Bogorodice zrači izuzetnom plemenitosću i ova ikona se smatra jednom od najlepših u čitavom pravoslavlju. Ona je bila, zajedno sa ikonom Hrista Pantokratora, centralni deo ikonostasa stare hilandarske crkve. Verovatno je delo istog umetnika koji je uradio sličan motiv u Svetoj Sofiji u Carigradu. Dopojasna predstava Bogomatere je na zlatnoj podlozi i okrenuta je tri-četvrtine prema svom čedu Hristu. Traka oko Bogorodičine glave simboliše majčinu tugu za buduću zlu sudbu sina.

Ljupkost i izrazajnost njenog lica su lepi primeri pravoslavne duhovnosti. Ovo remek delo vizantinskog slikarstva čuva se u riznici Hilandara

                                                                                                                                                                                 Neoboriva stena –14 v.

Bogomajka monumentalnog izgleda gde se ističe njen smireni i po malo odsutni lik. Ovo je litijska ikona, pred kojom se po predanju pred kosovski boj pomolila srpska vojska na čelu sa knezom Lazarom. Odaje dostojanstvo Milostive Zastitnice i simbol je srpske tuge za palim carstvom. Danas se ikona nalazi u riznici manastira Hilandar.

Bogorodica Popska, čudotvorna ikona,14v. 

Ikona Bogorodice Popske (od reči popovska) je litijska ikona sa dva lica. Na njenoj poledjini je naslikano Vavedenje Presvete Bogorodice. Isti zograf  je oko 1360. godine oslikao veliku Deizis ikonu za ikonostas hilandarske crkve. Bogorodica Popska je preslikana u 16. ili 17. veku, dok je Vavedenje na poledjini sačuvalo svoj prvobitni izgled.

Pored predstave Bogorodice tipa Putevoditeljice, u Hilandaru su zastupljene i drugi tipovi Bogorodičinih ikona:

Čudotvorna ikona Bogorodica Akistina, kraj 16v.

Ovo je predstava Bogorodice tipa Milostiva – grčki Eleusa, koja ističe ljubav majke i sina, tojest ljubav Boga i čoveka, a takodje i nežnu samilost Bogomajke.

                                                                                                                                                                                            Bogorodica Mlekopitateljica, grčki Galaktotrophousa, čudotvorna ikona

Ovaj motiv, nastao je od tipa Eleousa i predstavlja Presvetu Majku Bogorodicu kako doji svoga sina, sa značenjem da je Isus Hristos i Bog i covek. Bogorodičino dojenje simbolizuje moć njene majčinske uloge, i njeno svojstvo zastitnice ljudskog roda. Mleko Bogorodice asocira spasenje, dok je crvena boja ikone znak buduće Hristove žrtve.

Ovo je jedina ikona Presvete Bogorodice u celom hrisćanskom svetu koja stoji sa desne strane iconostasa, gde se inače uvek postavlja ikona Hrista. Na to mesto je postavio Sveti Save iz prevelike svoje ljubavi prema Majci Božijoj, a zatim je celokupno pravoslavlje ovo ostupanje od kanona crkve prihvatilo iz velikog poštovanja prema Svetom Savi. Ovaj ikonografski motiv u pravoslavlju je vrlo redak, jer je po vizantijskim merilima bio suviše  naturalistički (dok je ista tema kod katolika vrlo česta). Sveti Sava je ovu ikonu doneo iz Jerusalima, (zajedno sa ikonom Trojeručicom) i ona se nalazi u Tipikarnici Svetoga Save u Kareji.

Carske dveri ikonostasasa sa predstavom Blagovesti, 1616. god

Bogorodica desnom rukom prede vreteno a levom pridržava skute svoje odeće. Njena priklonjena glava iskazuje povinovanje Božijoj volji. Telo Bogorodice je blago okrenuto u desno u harmonični kontrapost. Njena silueta je duhovna manifestacija ženskog bića, čiju inkarnaciju predstavlja lik Bogomajke. Ton ikoni daje stav njenog  tela u obliku slova S, koji izražava ženstvenost, ali bez ikakve senzualnosti. Majka Bozija je obučena u svoj tradicionalni plavi hiton, a glavu i ramena joj pokriva maphorion boje vina.

Autor monah Djordje Mitrofanović, majstor hilandarske radionice ikona, je jedan od najpoznatijih srpskih srednjovekovnih ikonopisaca.

Oranta, 17v. – tip Bogorodice ”Šira od Nebesa”.

Ova ovalna ikona je predstava Bogorodice i Isusa sa podignutim rukama u gest molitve. Motiv Oranta poznat je jos iz Starog Zaveta. Ovalni oblik predstavlja mandorlu – auru svetlosti koja obasjava Bogorodicu i Hrista, simbolizujuci  duhovno svetlo i raj. Cela ikona je u zlatnoj boji u slavu majke i sina. Cvetni ukras po obodu ikone je diskretni barokni uticaj.

Renesansa je preuzela iz vizantijske umetnosti ovaj oblik ovala pod nazivom -tondo.

Bogorodica na prestolu –1778 god.

Milosrdna zastupnica sedi na prestolu predstavljajući svetu svoga sina. Okružena je, sa jedne strane svetim Savom, a sa druge strane Svetim Stefanom Prvomučenikom. U kompoziciju ikone prepleteni su vizantinsko ikonopisanje i barokni uticaj, koji se ogleda kroz andjele koji stavljaju Bogorodici krunu na glavu.

Monumentalna veličina milostive Bogomajke u odnosu na druge likove na ikoni proistiće iz obrnute perspective, koja je jasna stilska karakteristika vizantijske umetnosti. Time je iskazan tadašnji otpor Hilandara na sve veći umetnički uticaj zapadnog baroka, i odanost klasičnoj vizantijskoj ikonografskoj tradiciji. Krstići na čelu i ramenima Bogomajke simbolizuju svetost njenog tela i duha.

Hilandarska kolekcija broji oko 1.000 ikona i spada medju najvrednije u celom pravoslavlju. Zbirka svedoči o neprekidnom životu srpske monaške zajednice na Svetoj Gori, od vremena svetitelja Save i Simeona pre osam vekova do danas.

Pred čudotvornim ikonama Hilandara zbivala su se čuda, pred svim ikonopisima smerno su se molili monasi i hodočasnici, a danas se pred mnogima od njih divimo istinskim verskim osećanjima i umetničkom nadahnuću njenih, najčešće anonimnih zografa.

za P.U.L.S.E Aleksandar Đorđević

  Aleksandar Đorđević, Hilandar, Ikone, Vizantijsko slikarstvo