Margarita sa slamkom – Različiti oblici identiteta kao što su polni, rodni, seksualni, klasni, nacionalni i verski čine bogati spektar mogućnosti za medijsku prezentaciju osoba sa invaliditetom koje su međusobno različite i čija glavna odrednica nije invaliditet. Percepcija medija i drušveni stavovi prema invaliditetu menjali su se kroz vreme, pa su se tako medicinski pristup invalidnosti prema kom je osoba sa invaliditetom tretirana kao predmet brige, i sa druge strane socijalni model pristupa invalidnosti zasnovan na ljudskim pravima reflektovali i u filmovima (Milošević 2015.) Brojni filmski reditelji inspirisani ovom temom u svojim filmskim ostvarenjima prikazivali su osobe sa invaliditetom kroz prizmu stereotipa, prikazujući likove sa invaliditetom kao negativce. Osobama sa invaliditetom neretko su dodeljivane uloge zlih osvetnika (u horror filmovima Nakaze, Košmar u ulici Brestova), a u romantičnim filmovima veoma je rasprostranjeno prikazivanje osoba sa invaliditetom kao slabih osoba kojima je neophodna zaštita (Mračni anđeo, Leptiri su  slobodni,  Deca  manjeg  Boga ,U bolesti i zdravlju).

Inspiracija filmskih reditelja bile su i osobe sa invaliditetom poput  Ludviga Van Betovena, Helen Keler, Frenklina Ruzvelta, Fride Kalo, koje su zahvaljujući svom uspehu predstavljene ne na osnovu invaliditeta kao glavne karakteristike već kroz talenat, ambicije, interesovanja, vrline i mane. Nažalost znatno su brojniji oni filmovi koji se ne bave temom jednakih mogućnosti i integracije u sve segmente društva, već doprinose getoizaciji osoba sa invaliditetom i šalju poruku da je život sa invaliditetom manje vredan, bezvredan ili nedostojan ljudskog bića (Milošević 2015).

Film Margarita sa slamkom indijskih režisera Shonali Bose i Nilesh Maniyar prikazuje iskustvo i doživljaje u vezi sa seksualnošću mlade žene sa invaliditetom i prepoznaje nedovoljnu socijalnu osveštenost o telesnim aspektima identiteta, razvoja seksualnosti i potreba osoba sa invaliditetom kao temu od značaja. Jedini indijski film koji je 2014. godine nagrađen na ovom Internacionalnom filmskom festivalu u Torontu žiri je opisao kao univerzalno i revolucinarno ostvarenje koje ruši granice.

Seksualnost žena sa invaliditetom važna je tema kako za žene sa različitim vrstama invaliditeta, tako i za sve one koje teže razumevanju različitosti, ali ipak predstavlja tabu temu. Film Margarita sa slamkom prati prati otkrivanje seksualnog identiteta devetnaestogodišnjakinje Lejle (Kalki Koechlin) koja je rođena sa cerebralnom paralizom. Uprkos invalidskim kolicima junakinja ovog filma živi život po sopstvenim pravilima ne dozvoljavajući da zbog invaliditeta bude sažaljevena i nevidljiva. Izuzetno talentovana Lejla pohađa koledž na prestižnom Delhi univerzitetu, uspešno sarađuje sa popularnim univerzitetskim bendom i razvija svoju seksualnost putem masturbacije. Prikazujući situacije sa kojima se Lejla susreće u svakodnevnom životu, kao prilikom pokušaja da kupi vibrator, na humorističan način problematizovana je stereotipna percepcija žena sa invaliditetom kao aseksualnih bića kojoj se suprostavlja mlada radoznala žena koja svojim samopuzdanjem ruši predrasude.

Zajednički element invalidnosti i ženstvenosti jeste to što su ove dve kategorije u zapadnoj filozofiji misli viđene i promišljane kao “odstupanje  od cenjenih standarda, žene su nakazni muškarci, urođeno deformisani” (Milinović 2011, 385). U okviru sveukupne patrijarhalne paradigme žene su problematizovane kao drugost i nesavršenost, upravo kao i osobe sa invaliditetom koje su prikazane kao nesposobne, bespomoćne i slabe. I žensko i invalidno telo smatrani su devijacijom i stoga su odbačeni. Njihova tela neretko su podvrgavana “disciplinovanju”, ženska tela putem korseta, fitnesa, dijeta, estetske hirurgije, a invalidna rekonstruktivnoj hirurgiji, sve sa ciljem uklapanja u standard normalnosti i lepote, odnosno pretvaranja u “dobra tela” kako ih je Mišel Fuko nazvao  (Garland Tomson, 2002). U vezi sa tim, ideologija izlečenja u fokusu ima promenu tela zamišljenog kao disfuncionalnog a ne promenu okruženja koje je pravi uzrok poteškoća za osobe sa invaliditetom (Milinović 2011, 385). Najupornija prepreka pri ostvarianju inkluzivnog društva jeste ljudska svest, pa stoga lična iskustva žena sa invaliditetom osim što  proširuju uvide feminizma svedoče o tome da nisu iskustva svih žena sa invaliditetom ista. Junakinja filma Margarita sa slamkom Lejla svojim primerom pokazuje da žene sa invaliditetom moraju prihvatiti i voleti svoje telo i u skladu sa feminističkom teorijom invalidnosti sugeriše da je bolje saživeti sa individualnim i kolektivnim ograničenjima tela nego ih eliminisati ili poricati.

Lejla potiče iz porodice srednje klase iz Delhija, živi sa bratom, ocem i majkom koja je jedina podržava kada dobija stipendiju za nastavak školovanja u Njujorku. Lejla u stipendiji vidi priliku za profesionalno usavršavanje, ali i osvajanje samostalnosti i emocionalne promene budući da je pogođena odbijanjem momka prema kom je gajila simpatije. Od trenutka kada Lejla na njujorškim uličnim demonstracijama upoznaje Khanum (Sayani Gupta), devojku sa oštećenim vidom, njeno samopouzdanje raste, a naklonost i prijateljstvo između dve junakinje vremenom dobija seksualnu dimenziju. Zahvaljujući Khanum koja je zbog homoseksualnosti odbačena od strane svoje porodice, Lejlin život ispunjen je sasvim novim iskustvom koje vidi kao čudesno ali strašno. Čudesnog zbog lepote njihog odnosa i idiličnog života u zajedničkom stanu, i strašnog zbog skrivanja istine od porodice. Budući da žene sa motornim invaliditetom imaju potrebu za nekim pomagalom za kretanje, često im je neophodna i nečija pomoć pri obavljenju svakodnevnih aktivnosti i održavanja lične higijene. U tom smislu, majka  je izuzetno značajna za Lejlu, međutim primetno je da ova uprkos majčinskoj brizi teme kao što su seksualni odnosi i seksualnosti nisu smatrane važnim za ćerku sa invaliditetom. Da je doživljava kao dete od kog se ne očekuje da ima intimne odnose vidi se u situaciji kada u Lejlinom računaru nailazi na porno klipove i reaguje burno kako bi je posramila. Iz ove situacije očitava se patrijarhalni odnos prema seksualnosti ove Indijke, ali i predrasuda o ženama sa invaliditetom. Međutim Lejla kao snažna devojka brani svoje pravo na privatnost i suprostavlja se predrasudi, kao i u brojnim scenama u ovom filmu koji dekonstruišu diskriminatorne odnose prema osobama sa invaliditetom, kada je u pitanju njihov uspeh, socijalni život ili seksualnost.

Kvalitet života žene sa invaliditetom u ovom filmu nije opterećen arhitektonskim barijerama i problemima vezanim za školovanje budući da je radnja smeštena u razvijenim gradovima koji su arhitekonski i sistemski vrlo dobro prilagođeni osobama sa invaliditetom. Kvalitet njenog života razmatra se na planu seksualnosti, što je veoma  retko, a posebno u Srbiji gde je akcenat uglavnom na poboljšanu socijalnog i materijalnog statusa. Literatura koja se bavi ovom tematikom je skromna i teško stiže do širokog auditorijuma, za razliku od filma koji zahvaljujući vizuelnoj atraktivnosti ima moć da privuče pažnju i ostavi snažan utisak na svakoga ko odgleda ovaj izuzetno dirljiv film koji je prošle godine prikazan i u Beogradu na Internacionalnom festivalu kvir filma Merlinka.

Kulturološki posmatrano za analizu je interesantna situacija u kojoj Lejla uoči posete Indiji i porodičnom domu, prlikom koje je Khanum prvi put posetila Delhi i upoznala sve članove Lejline porodice u svojstvu njene prijateljice i cimerke, pokušava da otkrije svojoj majci istinu o sebi i svom seksualnom identitetu. Za Lejlu bilo je neprihvatljivo da živi u laži, pa je otkrila majci da je biseksualne orijentacije. Nakon majčine zaprepašćenosti prouzorkovane neznanjem usledilo je ignorisanje i rečenica oblikovana starhom od nepoznatog To nije normalno. Lejlin odgovor To ionako govore o meni, u čemu je sad problem na nabolji način ilustruje besmislenost i okrutnost najrasprostranjenije tvrdnje kojom homofobična sredina diskriminiše sve one koji se ne uklapaju u heteronormativ, ali i opterećenje koje se nameće osobama sa invaliditetom. Ipak na kraju majka postaje svesna svoje greške, traži oproštaj i podržava ćerku. Žena koja je krila svoju bolest, kancer debelog creva, u bolničkoj postelji doživljava individualnu evoluciju, i iako je po svemu sudeću čitav život živela pod uticajem patrijarhata uspeva da se suoči sa različitošču, razume je i podrži.

Žene sa motornim invaliditetom suočavaju se sa ograničenjima pokreta, smetnjama u koordinaciji, disbalansom mišićnog tonusa, često imaju potrebu sa nekim pomagalom za kretanje i nečijem pomaganju u različitim aktivnostima svakodnevno života. Pored toga izgled tela razlikuje se u odnosu na žene bez invaliditeta, pa se uglavnom zanemaruje da je seksualost žena sa motornim invaliditetom podjednako važan deo njihovog identititeta baš kao i svake druge osobe (Veronika Mitro, Dajana Damjanović, Svjetlana Timotić Seksualnost žena sa motornim invaliditetom iz Vojvodine 2014, 18). Upravo zbog toga izuzetno je značajan ovaj film simboličnog naziva Margarita sa slamkom, jer Lejla zahvaljujući slamki ispija margaritu i zabavlja se u noćnom životu ne dozvoljavajući da je invaliditet u tome sprečava, demistifikuje seksualni razvoj i seksualno iskustvo devojke sa cerebralnom paralizom, pritom podiže svest šire javnosti o značaju seksualnosti žena sa invaliditetom i deluje kao jako ubeđivačko sredstvo u borbi protiv homofobije. Gledalaštvo Margarite sa slamkom vođeno kroz život ove hrabre devojke svedoči dekonstruisanju stereotipa, osvajanju slobode, prihvatanju različitosti, osnaživanju i upoznavanju sa predstavnicom jedne marginalizovane grupom kroz medij koji  kao ogledalo društva  prikazuje promenu stava prema osobama sa invaliditetom.

Za P.U.L.S.E: Katarina Vuksanović

Tekstovi o filmu na portalu P.U.L.S.E

.

Literatura

Jelena Miloševic Predstavljanje osoba sa invaliditetom u književnosti, stripu i filmu, u casopisu CM, casopis za komunikaciju i medije br. 34, godina X, 2015.

Mitro, Veronika, Dajana Damjanović, Svjetlana Timotić. Seksualnost žena sa motornim invaliditetom iz Vojvodine 2014,  Iz Kruga Vojvodina, Novi Sad

Milesa Milinković, 2011. Rod i invalidnost. U Uvod u rodne teorije, uredile Ivana Milojević i Slobodanka Markov,383-396. Novi Sad: Mediterran publishing.

*prikaz filma napisan je u okviru predmeta Rod i zdravlje na ACIMSI Centru za rodne studije

  Film, Katarina Vuksanović, Margarita sa slamkom