Materia Prima – Simbolika blata kao prvobitne plodonosne materije: Blato kao antropogonijski simbol u korelaciji sa simbolima zemlje i vode 

Blato je jedan od simboličnih slojeva, odnosno simbola koje se može podvesti pod korpus definisanja prve materije (Materia Prima). Prema biblijskoj antropogoniji, iz blata kao prve materije, izdvojen je, odnosno kreiran čovek. U tom smislu, Adam kao simbol označava prvog – zemljanog čoveka – kojeg je starozavetni hebrejski Jahve (Demijurg), stvorio od zemlje. Uostalom, hebrejska imenica “Adamah” u kontekstu etimologije, znači obrađena zemlja, odnosno prema drugim tumačenjima “zemlja ljudi”, “tlo”, ili pak u bukvalnom prevodu sa hebrejskog, značenje imena je “biti crven / da bude crven”. U semitskoj grupi jezika, npr. na arapskom, termin Adam doslovno znači “napravljen od zemljinog blata”, dok u izumrlom akadskom jeziku odrednica “Adamu”, bukvalno znači “napraviti”, itd. Nezavisno od same etimološke kompontente ili pak u korelaciji sa njom, analogne antropogonije o nastanku čoveka od blata (alternativno od zemlje, tj. gline), detektovane su i u kontekstu drugih staroistočnih mitologija, ali i generalno u brojnim mitološkim kompleksima širom sveta. Tako je npr. staroegipatski bog Hnum – koji inače predstavlja jednog od najstarijih bogova egipatskog panteona i koji je izvorno predstavljao boga izvorišta reke Nil – stvorio ljude na svom lončarskom kolu (točku) i udahnuo im reprezentaciju duše “Ka”. Termin Hnum (aletrnativno: Khnemu, Chnum, Knum), zapravo predstavlja imenicu “graditelj” i izuzev čiste antropogonijske funkcije vezane za stvaranje čoveka, Hnum stvara faraone i oblikuje im fizičke karakteristike tela što suštinski predstavlja viši oblik antropogonijske gradacije u konkretnom staroegipatskom prostornom, vremenskom i društveno-religijskom kontekstu. Reka Nil, odnosno njeno izvorište, vode a posebno ciklični periodi plavljenja, predstavljala je krucijalnu komponentu u kontekstu razvoja celokupne egipatske civilizacije i višeslojno se konsekvento reflektovala na konstruisanje, odnosno kreiranje čitavog dijapazona mitova i generalno na stvaranje mitološkog, verskog i religijskog staroegipatskog idejnog kompleksa. Hnum, kao kreator (grnčar) u kontekstu akta stvaranja čoveka, materiju u formi mulja, tj. blata, uzima od godišnje poplave Nila (godišnje ciklično ponavljane) i zatim je oblikuje na lončarskom kolu. Slične antropogenije vezane za blato, poput navedene staroegipatske i hebrejske, imaju čitav niz bazičnih paralela i u drugim mitologijama. Tako npr. u kineskom mitološkom sistemu, boginja majka Nugua (Nüwa/ Nügua), napravila je figurice od žute zemlje kojima je zatim „udahnula život“ a time omogućila i mogućnost rađanja dece. U hinduističkom religijskom sistemu, boginja Parvati (majka boga Ganeša i Šivina supruga), takođe stvara čoveka od gline a zatim pretvara glinu u meso i krv. U sadržaju Epa o Gilgamešu, odnosno na početku ovog izvornog sumerskog speva, takođe se uočava određeni značaj blata kao plodonosne materije s obzirom da se navodi da je majka boginja Aruru (Ninhursag) stvorila Enkidua od pljuvačke i gline. Sličnu antropogonijsku simboliku blata, svakako u drugačijoj narativnoj formi, nalazimo i u korpusu mitova vezanih za Prometeja. Zajedno sa svojim bratom Epimetejom, Prometej je hodajući Grčkom zalutao u pokrajinu Bitiju, gde su zajedno počeli izrađivati glinene figure. Zoomorfne figurine koje je oblikovao Epimetej su intervencijom boginje Atine – koja im je udahnula život – postale životinje, dok su one antropomorfne koje je oblikovao Prometej, postali ljudi. Na predhodno navedene primere iz različitih mitologija, kao i na one iz drugih mitoloških sistema, više puta ćemo se vraćati u kontekstu interpretacija simboličkih sadržaja koncepcije blata tj. mulja kao prvobitne stvarateljske plodonosne materije od strane Tvorca ili pre Demijurga.

Blato predstavlja mešavinu zemlje i vode (oba praiskonska simbola vezana za nastanak, odnosno stvaranje tj. akt kreacije u formi materializacije ideje ili pak same ideje). U tom smislu se ta mešavina može tumačiti kao praiskonska smesa (prva antropogonijska materija) neophodna za akt stvatranja od strane Boga (Tvorca), ili Demijurga kao božanstva koje stvara svet pomoću ideje i materije, tj. prema Platonu, kao “ocu svih stvari”. Svakako, tumačenje Platona po pitanju antropogonije je kompleksno i prilično nejasno, s obzirom da u dijalogu o metafizici – Timaju (Τίμαιος), Platon ističe da bog ili “demijurg” stvara čulni svet po uzoru na ideje. Prema tom Platonovom mišljenju, konsekventno ideje ne samo da postoje odvojeno od čulnih stvari koje su modelovane prema njima, nego one istovremeno postoje odvojeno i od boga, koji ih uzima za svoj uzor. Odnosno, za Platona “demiurg” primarno predstavlja “rukotvorca”, koji nešto kreira u fizičkom smislu, ali za razliku od koncepcije teološkog učenja o stvaranju, on ne stvara iz ničega. Božanski rukotvorac (Demijurg) “zgotovljava stvari prema uzoru ideja”, ali on nije tvorac”. Prema tome, uzor prema kojem se ravna demijurgovo delovanje više odgovara matematici pitagorejske astronomije pri čemu Demiurg u suštini oblikuje svetsku dušu, ali ostaje otvoreno pitanje, šta predstavlja duša po sebi? Prema Platonu, ona ne predstavlja ni princip života, kao ni znanje, već izvor periodičkog, pravilnog kretanja koje uviek ostaje isto, koje pripada zvezdama i čija se suština tj. “bit” može izraziti brojevima i njihovim odnosima. U Timaju zapravo motiv demijurga u oblikovanju sveta (a time i čoveka), predstavlja to, da bi sve bilo što sličnije njemu (Demijurgu) i jer je “red bolji od nereda”. Demijurg je, dakle limitiran građom koju ima na raspolaganju, ali on čini najbolje što može i oblikuje svet “što je moguće lepše i bolje”. Ovde svakako treba naznačiti da pojam demijurga kod Platona, ne treba nipošto percipirati u kompleksu teoloških ranohrišćanskih interpretacija, uključujući u njih i različita gnostička tumačenja. Odnosno, Demijurg u Platonovom Timaju, nije nikakav bog-stvoritelj – ni približan onom kakvim ga predstavlja hrišćanska teologija. Demijurg prema Platonu, koristi građu koja već postoji, on je ne stvara iz ničega (ex nihilo), već je suprotno tome i sam ograničen njome. Samim tim, demijurg za Platona predstavlja jedan božanski Um (Νοῦς) a svet koji oblikuje, “nastaje kao mešavina iz spoja nužnosti i uma”, pri čemu um, uvodi svrhu. Ovaj prikaz nastanka sveta svakako nije dat u vremenu, već je opisan samo u cilju objašnjenja, gde je demijurg predstavljen kao “simbol umnosti” ali ujedno i samo kao limitirani “rukotvorac” koji kosmos (a samim tim i čoveka), oblikuje na način da bude što sličniji njemu kroz “pokretnu sliku večnosti, koja boravi u jednom i protiče prema broju, a to je ono što nazivamo vremenom”. Za Platona dakle, vreme predstavlja kružno kretanje sfere, Sunce jedinicu vremena dok se Dodekaedar uzima kao oblik kosmosa. Aristotel, kritikujući između ostalog Platonovu interpretaciju Demijurga, u svojoj Matafizici (Τῶν μετὰ τὰ φύσικα), ukazuje da Platon “podvostručava stvarni svet i uvodi mnoštvo bivstvujućih suština bez ikakve čvrste metafizičke osnove, jer su one nezavisne čak i od demijurga”. Svakako, na kraju ove svojevrsne, ali neophodne digresije koja naizgled ododara ključne teme ovog teksta, u vezi sa Platonovom percepcijom Demijurga a samim tim i činom stvaranja, treba istaži još samo činjenicu da Platonov “teizam” u znatnoj meri prostiče iz starogrčkih mitoloških korpusa i kao takav ne predstavlja čistu epistemu, već svojevrsni pokušaj dosta apstraktnog objašnjenja kako kosmogonije, tako i antropogonije a konsekventno i pojma samog Demijurga. Samim tim, Platonova ideja o preegzistenciji duše u svetu ideja – pre akta Demijurgove antropogonije – svakako proističe iz starijih mitoloških korpusa, pošto ukoliko duša zaista u nekoj formi preegzistira, to ne znači da je ona locirana bilo gde u prostoru pa čak ni u vremenu, već je treba shvatati više metaforički, ali svakako i kao hipotezu koja se ne može ni opovrgnuti, niti potvrditi. U skladu sa predhodno navedenim, Platonov Demijurg kakav je predstavljen u Timaju, suštinski predstavlja svakako samo jedan hipotetički model prostekao iz korpusa starijih antropogonijskih mitova i upravo je zbog ove činjenice, u sklopu primarne analize ovog teksta, načinjena naizgled možda i suvišna digresija vezana za Platonovu percepciju Demijurga a u skladu sa time i antropogoniju. No vratimo se temi, odnosno blatu kao primarnom plodonosnom simbolu (nastalom u fizičkom smislu mešanjem zemlje i vode), koje reprezentuje suštinski sjedinjavanje simbola zemlje kao materice i vode kao dinamičnog simbola preobražaja tj. promene.

Opšte posmatrano, veza elemenata zemlje i vode je izuzetno kompleksna i međusobno se u simboličkom smislu višeslojno prožima. Bez obzira što varira u konkretnim kontekstima kroz različite forme, u bazičnom smislu sadrži suštinski istu idejnu i izvornu mitološku komponentu.

Ukoliko se kao primarni simbol tj. polazište u nastanku blata uzme zemlja, blato je moguće definisati kao inicijalni simbol početka rađanja i ciklusa razvoja (zemlja koja se pokreće i koja vri, dakle koja ima dinamičan karakter i može postati plastična). Suprotno tome, ukoliko se kao primarni simbol tj. polazište u nastanku blata uzme voda (manifestacija inicijalne čistoće u kosmogonijskom korpusu mitova), dobija se semantički antipod simbola, odnosno izvesna forma dihotomije gde se blato zapravo pojavljuje kao simbol opadanja, prljavištine (zaprljana voda). Dakle ono bi se moglo tumačiti kao inicijalni simbol opadanja, početka zapleta u ciklusu devijacije što je vrednosna dihotomija u poređenju sa simbolikom početkom rađanja i ciklusom razvoja proisteklom od zemlje kao primarnim simbolom. Svakako, ovakva pozicija u tumačenju možda predstavlja svojevrsnu nadgradnju i treba je posmatrati u okviru specifične forme etičkog simbolizma gde je zapravo simboličko značenje blata poistovećeno sa talogom (muljem) uz ispoljenu negativnu atribuciju istog, kao dna (uslovno: putpune devijacije u ciklusu razvoja bića, odnosno sa nižim nivoima bića). Svakako, ovo predstavlja više neko simptomatičnu indiciju koja je pristuna skoro u svim mitološkim korpusima o propadanju odnosno opadanju ljudske vrste, o izvornoj prljavštini ideje samog čina antropogonije, odnosno o potencijalnoj zloj nameri Demijurga ili pak o višeslojnom interpretativnom korpusa kazne Tvorca koji konsekventno uslovno naginje različitim gnostičkim varijablama! U tom smislu, ostaje otvorena sizifovska hipoteza da li se u korpusu mitoloških sistema čin antropogonije smatra pozitivnim ili negativnim, odnosno da li je inicijalna svest o ništavnosti i apsurdnosti antropogonije (kao zlog čina Demijurga ili kazne Boga ili bogova) zapravo predstavljala praiskonsku, inicijalnu klicu misli za konstruisanje svih antropogonijskih a konsekventno i kosmogonijskih mitova! Nezavisno od predhodno iznesene konstatacije, činjenično je da se uočava etički dualizam kao specifični antipod u semantici simbola blata koji se može sa jedne strane uslovno tumačiti pozitivno (zemlja kao primarni statični simbol koja je oživljena sa vodom kao sekundarnim dinamičnim simbolom), ili sa druge strane uslovno tumačiti  negativno (voda kao primarni statični simbol koja je zaprljana sa zemljom kao dinamičnim simbolom). Ponuđena dihotomija je  svojevrsni  konstrukt proizašao iz (uslovno) antropološkog strukturalizma i kao takva, samo je jedan sloj tumačenja u korpusu dijapazona konstelacija različitih nivoa interpretacija proizašlih iz moralno percipiranog, kao i iz tzv. kosmičkog simbolizma. Uostalom, iako je u vrednosnom smislu ovakvo tumačenje zapravo dihotomija između simbola vode i zemlje u nastanku blata kao simbola plodonosne primarne materije iz kojeg započinje razvoj (inicijalni nastanak čoveka u korelaciji ideje i materije), vrednosno različit (opozicija: razvoj – devijacija), ono čak i u kontekstu ovakve ponuđene vrednosne atribucije kroz predstavljenu opoziciju sa naglašenom vrednosnom dihotomijom, opet može biti višeslojno relativizovana. Dakle, celokupnu predhodno nevedenu strukturalističku interpretaciju, treba uzeti samo kao radnu hipotezu sa čitavim nizom internih relativizacija kako u semantičkom smislu same prizme observacije primarnog i sekundarnog simbola (zemlja i voda ili voda i zemlja), tako posebno posmatranu i kroz vizuru recepcije samog moralnog simbolizma kao krajnje nedefinisane i proizvoljne kategorije. Ujedno,  navođenjem predhodne interpretacije, uočava se koja je mogućnost tumačenja simbola u kontekstu relativnosti iste. Međutim uprkos tome, set konstelacija vezanih za primarno simboličko značenje blata kao prve materije antropogonije, ima čitav niz utemeljenih argumnenata koji se mogu crpeti iz polja proučavanja komparativne mitologije.

Blato kao simbol, u uskoj je korelaciji sa antropogonijama primarno staroistočnih mitologija i u korelaciji je sa simbolima zemlje, vode, materice, utrobe, pećine itd. Iako u kontekstu većine mitoloških sistema, ima simboličko značenje gde apsolutno predstavlja plodonosnu prvobitnu materiju (Materia Prima), u kontekstu fundusa kasnijih interpretacija proisteklih iz alhemije, ono svakako ne zauzima ovakvu kvalifikaciju s obzirom da u alhemiji, ali i u filozofiji, prvobitna ili prva materija, predstavlja sveprisutni početni materijal potreban za alhemijski magnum opus u procesu stvaranja kamena mudrosti (Lapis philosophorum). Dakle, nasuprot simboličkoj vrednosti prvobitne materije u konstrukcijama alhemičarskih interpretacija i hermetičkih učenja gde je Materia Prima zapravo primitivna bezoblična osnova celokupne materije slična haosu (Chaos), kvintesenciji ili etru, odnosno gde je ona suštinski u krelaciji sa idejnim konceptima kao što je “Duša sveta” (Anima Mundi), kao prvobitna materija različitih antropogonija se upravo može definisati blato (kao simbol), odnosno materijal nastao mešanjem (spojem) vode i zemlje. Taj spoj, odnosno mešavina, pored simboličke, svakako ima i realnu tj. fizičku komponentu te u tom smislu fizički i simbolički aspekt se međusobno dopunjuju, koegzistiraju i verovatno su u stvaranju ideološko-semantičkog habitusa simbola blata zapravo uticali jedan na drugi, pri čemu je simbolička komponenta blata zapravo proistekla iz njegovih fizičkih svojstava kao građevinskog materijala, odnosno smese za modelovanje.

Blato ima promenljivu formu i kao takvo ujedno predstavlja i jedan od prvih, tj. najstarijih građevinskih materijala u razvoju ljudske vrste. Pri tome blato kao materijal, posebnu praktičnu, ali i (uslovno) sakralnu dimenziju, dobija od početaka sendentarizma, odnosno od perioda ranog neolita. Njegov značaj vezan je za proces domestikacije biljaka, gde se opet uočava polodonosni karakter blata (mulja) docnije sakralizovanog kroz praktičnu upotrebu. U tom kontekstu, simbol blata (mulja) treba percipirati u uskoj korelaciji sa simbolom zemlje koja je u neolitskim kulturama – prema “tradicijama” kulturno-istorijskog arheološkog interpretativnog modela – imala krucijalnu sakralnu dimenziju a koja se (uslovno) može tumačiti u percepciji prvobitne plodonosne materije i kroz koncepciju Aristotelove filozofske teorije hilomorfizma po kojoj su sva stvorena bića sastavljena zapravo od materije i forme. U tom smislu, npr. neolitske figurine načinjene od pečene zemlje kao materije nastale od blata, odnosno kombinacijom vode i zemlje sa dijapazonom različitih antropomorfnih, hibridnih a delimično i zoomorfnih formi, zapravo ukazuju na simboličku antropogonijsku vrednost simbola blata čijem se vajanjem (praktičnom primenom tj. modelovanjem) kao procesom stvaranja zapravo vrši svojevrsna promena i preobražaj zemlje kao simbola materice uz pomoć vode koja zapravo u simboličkom smislu oplođuje zemlju, pri čemu je voda percipirana kao seme. Odnosno, suštinskim procesom u kreiranju forme kroz materiju (stvaranje antropomorfnih oblika procesom vajanja kao akta oponašanja izvornog stvaranja tj. antropogonijske kreacije), svakako uz inicijalnu ideju Tvorca ili Demijurga, neolitska antropomorfna plastika u sebi zapravo sadrži simboličku semantičku vrednost simbola blata (spoja zemlje i vode) koja se višeslojno prožima i reflektuje u koncepciji antropogonijskog seta prvobitnog materijala, tj. prvobitne plodonosne materije (Materia Prima). Dakle, grnčar/vajar (kao kreator) antropomorfne figuralne plastike u ovom kontekstu zapravo oponaša prvobitni akt vajanja, odnosno modelovanja blata kao prvobitne materije izvršeno od strane Tvorca ili Demijurga u primarnom procesu stvaranja. Uostalom, upravo tumačenje nastanka Adama (uslovno: prvog čoveka) iz blata, odnosno od “obrađene zemlje” tj. “zemlje ljudi” (Adamah), koje se nalazi opisano u prvoj knjizi Petoknjižja – Knjizi postanka (Genesis), sasvim muguće da predstavlja samo jednu od modifikovanih regionalnih reminiscencija na izvornu ideju o stvaranju čoveka proisteklu iz ranijeg neolitskog religijskog kompleksa, odnosno iz procesa sakralizacije zemlje kao “plodnog mulja” (blata) čijem se oblikovanjem ispunjava čin antropogonije koji je u korelaciji sa vodom (neophodnom za plodnost zemlje) i same zemlje (percipirane kao Velike boginje – majke zemlje, odnosno uterusa). Navedeni čin oblikovanja mulja tj. blata u antropogoniji, uočava se i u drugoj regionalnoj reminiscenciji vezanoj za staroegipatski mitološki supstrat koji je u vezi sa ulogom boga Hnuma kao “božanskog (božanstvenog) lončara”, odnosno “gospodara koji je stvorio stvari od sebe”, što su epiteti koji se u staroegipatskim sakralnim tekstovima vezuju za ovo božanstvo koje se inače povremeno i opisuje kao “lončar drugih božanstava”, odnosno povremeno je percipiran kao stvaralac drugih božanstava staroegipatskog panteona pa je u tom kontekstu izjednačavan zapravo sa bogom Ra. U ikonografiji, Hnum je prikazivan sa antropomorfinim telom i zoomorfnom glavom ovna kako sedi na lončarskom kolu ili pak kao vodeni bog (u uskoj korelaciji sa sakralnim aspektima voda Nila), odnosno u formi antropomorfne figure koja drži posudu iz koje izliva vodu što se opet može tumačiti kao akt stvaranja u regionalnoj ikonografskoj varijanti čija izvorna ideja seže dublje u prošlost, po svemu sudeći u period neolita. Svakako, pored navedenog, regionalno i lokalno, Hnum je imao i druge božanske atribute, što se manifestovalo i kroz ikonografiju staroegipatskog religijskog kanona. Pomenućemo samo korelaciju sa prikazom osnovna četiri elementa, u kojem je, predstavljajući vodu, bio prikazan pored preostala tri: Geb kao zemlja, Šu kao vazduh i Oziris kao smrt. Izuzev što je u religijskom i mitološkom sistemu Starog Egipta, Hnum bio u vezi sa ljudskim stvaranjem u kojem je krucijalnu ulogu imalo blato kao Materia Prima, u korelaciji sa blatom kao plodnim muljem, Hnum je ujedno bio i jedno od najvažnijih božanstava poljoprivrede. Dakle, aspekt plodnosti je u datom kontekstu kod pomenutog božanstva više nego istaknut i po svojoj suštini svakako nadopunjuje aspekt simboličke vrednosti fertiliteta blata. Takođe, uzimajući u obzir da je Hnum bio kao jedan od bogova poljoprivrede odgovoran i za prvu kataraktu u Asuanu, njegova atribucija je usko vezana i za sam religijski koncept koji se odnosi na reku Nil i konkretno poplave iz pećina koje su locirane oko Prvog katarakta. Sudeći po ovakvoj višeslojnoj simboličkoj vrednosti u staroegipatskom sistemu u kojoj uočavamo korelaciju između plodonosnog blata – poljoprivrede – Nila i pećine, sasvim izvesno možemo zaključiti da je ovakav sistem verovanja zapravo nastao još u kasnom neolitu a moguće i ranije. Ujedno, uočavaju se i izvesne paralele sa drugim starovekovnim i praistorijskim društvima (korelacije blata kao plodonosne tj. prve materije – reka kao izvor života i pećina kao simbol ženskog uterusa).

Svakako, bez tendencije za bilo kakvim serioznijim analizama u kontekstu komparativne mitologije, moguće je konstatovati da se – kako kod mitološke komponente vezane za Hnuma, tako i u vezi one vezane za Adama – oučava krucijalna korelacija vezana za akt stvaranja (oblikovanja) čoveka od prvobitne plodonosne materije (blata) kao kombinacije zemlje i vode. Ujedno, paralele u bazičnom smislu simbolike vezane za akt stvaranja, uočavaju se i u  kreiranju ljudi od strane boginje majke Nugue, tj. Nuve u kineskoj mitologiji, zatim boginje Parvati u Indiji, majke boginje Aruru tj. Ninhursag (Ki) u sumerskom religijskom sistemu, itd. Dakle, u poslednja tri navedena primera, funkciju tvorca ljudi zapravo vrši boginja-majka a ne muško božanstvo. Odnosno, istaknuti ženski princip u aktu stvaranja čoveka, u izvesnom smislu implicira na neolitsko poreklo navedenih verovanja (uslovno mitova) u kontekstu antropogonije. Međutim, u grčkom panteonu, kreiranje ljudi se pripisuje Prometeju (koji ih oblikuje od zemlje), i boginji Atini koja im udahnjuje život. Dakle, uočava se kombinacija muškog i ženskog božanstva u funkciji Tvorca ili Demijurga kao stvororitelja ljudi. U kontekstu predhodno navedenog, može se pretpostaviti da su slični mitovi o stvaranju ljudi od blata (kombinacije zemlje i vode), mogli postojati i u religijskim sistemima tzv. Stare evrope (odrednica iskorišćena u smislu definicije Marije Gimbutas), odnosno u neolitskim mitološkim korpusima Jugoistočne Evrope, Anadolije, ali i Starog istoka. Svakako, predhodno navedeno, predstavlja ipak isključivo hipotetičku konstataciju zasnovanu, izneđu ostalog, i na ikonografiji antropomorfne plastike od pečene zemlje sa jasno naglašenim ženskim polnim atributima (figurine boginja). Odnosno, predhodna ponuđena hipoteza, se ipak ne zasniva na nedvosmislenim epistemološkim dokazima. U svakom slučaju, mešavina simbola vode i zemlje sa celokupnim simboličkim korpusom značenja čijim mešanjem nastaje blato kao praiskonska plodonosna smesa (prva materija) neophodna za akt stvatranja od strane Boga (Tvorca), odnosno (ili) Demijurga kao božanstva koje stvara čoveka (kroz ideju – želju), zapravo se višetruko nadopunjuje i prožima čitavim nizom simboličkih značenja. U tom smislu, simbolika blata u skladu sa predhodno navedenim je suštinski dvoznačna: sa jedne strane uočava se antropogonijski aspekt (kreiranje i oblikovanje čoveka kombinacijom zemlje i vode), dok se sa druge – izuzev plodonosti blata kao Materie Prime – uočava i dodatna sakralna dimenzija proistekla iz društvenih i tehnoloških tendencija ranoneolitskih kultura, tj. iz procesa domestikacije biljaka za čiji je faktički rast neophodna voda (načelo preobražaja – voda kao svojevrsna forma semena) i zemlja (Terra Mater kao materica tj. uterus). U tom kontekstu, sakralizacija zemlje u neolitskom sistemu religijskih koncepcija, inicijalno je po svemu sudeći doprinela i stvaranju semantičke vrednosti simbola blata kao prvobitne plodonosne materije. Dakle, simbolika blata (mulja) inicijalno je kreirana kroz njegovu predhodnu praktičnu upotrebu u svakodnevnom životu kao materijala (uslovno materije nastale kombinacija vode i zemlje), kao i kroz značaj vode u navodnjavanju obradive zemlje a vezanu za rast poljoprivrednih kultura kao osnovnog aspekta preživaljavanja prvih poljoprivrednih sendentarnih zajednica. Materijalne manifestacije ovog procesa – odnosno sakralizacije blata (zemlje), najvidljivije su kroz izradu neolitskih figurina u čijem činu kreiranja (oponašanja izvorne antropogonije) osnovnu radnju predstavlja stvaranje forme od materije (blata) koje zapravo sadrži sintezu i međusobnu korelaciju antropogonijskog čina stvaranja iz plodne zemlje (uterusa) i ujedo reflektuje plodnost same zemlje koja može biti eventualno ikonografski ispoljena i u formi Velike boginje tj. Majke zemlje (Terra Mater). Pored navedenog, praktična primena blata ili mulja, koja se frekventno uočava od ranog neolita, konsekventno je svakako uticala na konstruisanje njegovog simboličkog značenja. Generalno posmatrano, pojmovi blato, nabijač, čerpić, glina i mnogi drugi su korišćeni kao sinonim za označavanje mešavine zemlje i vode, pri čemu su uz dodatne nadgradnje pod njima podrazumevani i eventualni dodaci kamenja, šljunka, slame, kreča i/ili bitumena. Blato kao materijal dobijen mešavinom zemlje i vode je još od ranog neolita korišćen na različite načine za izgradnju ili izradu zidova, podova, krovova, grnčarije, figurina itd. Odnosno, tokom nekoliko proteklih milenijuma u kontinuitetu a praktično još od ranog holocena u većini delova sveta, na nizu arheoloskih lokaliteta, konstatovano je da se zidovi grade pomoću čerpića ili tehnikom tzv. pletenja, nabijene zemlje itd. Dakle, izrada zidova nastambi vezana je za korišćenje zemljanog maltera gde je osnovnu komponentu u kontekstu građevinskog materijala predstavljalo upravo blato koje je ujedno, predstavljalo i materijal koji se vezuije za početke i razvoja grnčarije. U skladu sa navedenim,  iznova ćemo se osvrnuti na staroegipatski religijsko-mitološki kompleks koji se sasvim izvesno zasniva na starijim neolitskim mitologemama. Hnum kao „božanski (božanstveni) lončar“, kreirao je (modelovao i umesio) ljude na „grnčarskom točku“. Dakle grnčarski točak se pojavljuje kao sredstvo pri kreiranju kao što je blato prvobitna smesa, odnosno materija. Mesopotamija, Stari Egipat, Dolina Inda, Kina i druge akvatičke civilizacije ili pak ranoneolitske kulture Podunavlja, sadrže bazičnu komponentu „blata“. Kao što je već istaknuto, konkretno u staroegipatskom religijsko-mitološkom sistemu, ljudi se mese kao čerpić ili pak nastaju poput cigli od blata, gde aktom stvaranja rukovodi Hnum koristeći se grnčarskim točkom kao oruđem, pa samim tim dobija i opravdano atribut boga grnčara. Dakle, u istorijsko-tehničkom smislu, blato kao simbol sadrži spektar značenja kao posebna mitologema u svakom konkretnom mitološkom sistemu, ali suštinski značaj kao prvobitne materije istog je neosporan i izuzev u kontekstu antropogonijskih verovanja, ima ulogu i u smislu izgradnje prvih nastambi ili pak izrade grnčarije kao recipijenata od krucijalne važnosti za svakodnevni život još od neolita. Međurečje sa svojim praistorijskim kulturama, ali i prvim državnim entitetima (sumerski gradovi a kasnije i centralizovano Akadsko carstvo), apsolutno su vezani za blato kao primarni materijal. Močvarna područja i irigacioni sistemi su sa jedne strane, u prirodnom arealu (habitusu) bili višestruko vezani su za blato kao materijal za koje je – u simboličkom smislu – kasnije nadograđen i sam prvobitni antropogonijski aspekt. Odnosno, blato kao materijal je, izuzev ostalog, postalo i smesa od koje su pravljene glinene tablice, dakle podloga na kojoj se pisalo te je u tom smislu posmatrano sa aspekta istorije civilizacije, dodatno sakralizovano ili je pak u zavisnosti od konkretnog sadržaja teksta izuzev birokratskog, moglo poprimiti na izvestan način i indirektnu magijsku a često i konkretnu apotrofejsku dimenziju, tj. funkciju. U akvatičkim društvima i praistorijskim kulturama, blato je dakle predstavljalo suštinski elemenat (materijal) u okruženju, što je bilo posebno izraženo u Starom Egiptu, ili pak u kulturama Međurečja. Uzimajući u obzir da je kao materijal od rane praistorije korišćeno praktično u svim delovima sveta za različite „industrijske“ svrhe (primarno izgradnja nastambi i proizvodnja grnčarije), paralelno je dobilo i simbolički fundus značenja, odnosno imalo je praktični značaj i u ritualnom i pogrebnom kontekstu. Odnosno, uloga blata u svakodnevnom životu manifestovala se od rane praistorije višedimenzionalno.

Iz svega predhodno navedenog, jasno je da je idejni sistem i korelacija simbola: zemlja – blato – voda, višeslojan i izuzetno kompleksan. Njegovu konciznu interpretaciju je – uzimajući u obzir dinamičnost ideja u različitim prostornim i hronološkim kontekstima – praktično nemoguće izvesti a da se pri tome izbegne izvesna doza naglašenog hipotetičkog zaključivanja. Uostalom, kao i svaki dugi simbol, i simbol blata, kao i izrazito složeni i višeslojni simboli zemlje i vode (sa čitavim dijapazonom njihovih simboličkih značenja), mogu naposletku dodatno sadržati i neku individualnu komponentu značenja samog interpretatora, koliko god on težio objektivnom tumačenju, a koje svesno ili nesvesno proizilazi iz njegovog ličnog habitusa koji je opet kreiran u datom društvenom kontekstu. Odnosno, relativizacija u zaključivanju je apsolutno prilično neiscrpna. Međutim, kada je konkretno reč o ranom neolitu, što je vremenska instanca koju smo u hronološkom smislu postavili kao relativno određen period nastanka značenja simbola blata, odnosno mulja kao prvobitne materije a koja je bila uslovljena predhodno navedenim društveno-ekonomskim setom konstelacija (sendentarizam – domestikacija biljaka – sakralizacija zemlje), treba ukazati na obrise korelacije blata kao simbola sa simboličkim značajem vode i zemlje, odnosno na njihove refleksije u materijalnoj kulturi neolitskih zajednica, pre svega onih sa religijskim, odnosno magijskim prefiksom. Bez tendencije da se ulazi u kompleksno razmatranje simbola vode i zemlje u punom opsegu njihovog značenja kako u hronološkoj tako i u prostornoj prizmi observacije, na preostalom delu ovog eseja ukratko će biti ukazano na elementarne simbolične aspekte koji su u korelaciji ova dva simbola sa muljem, odnosno sa simbolom blata.

Zemlja se kao simbol u većini mitoloških sistema, uslovno može posmatrati u kontekstu ženskog (pasivnog) principa, što je dihotomija u odnosu na aktivni simbol neba (uslovno muški princip). Često je nejasna distinkcija između zemlje i blata te se konsekventno i simbolička vrednost zemlje može uslovno interpretirati zapravo kao univerzalna materija (npr. Praktiri – izvorna supstanca/koncept u hinduizmu) koja se inicijalno odvojila od voda i koja prema svojoj suštini kao takva zapravo “daje” i “oduzima” život. Odnosno, od nje sve proističe i u nju se vraća tj. sva se bića iz nje rađaju (antropogonijska funkcija), ali se u nju i vraćaju nakon smrti njihovih tela, odnosno nakon okončanja njihove biološke (materijalne) egzistencije. U tom kontekstu, od zemlje kao materijala pomešanog sa vodom (korelacija sa simbolom blata kao produktom – primarnom materijom), sačinjen je čovek te u tom smislu jednu od karakteristika zemlje predstavlja i naglašena ženska atribucija – zemlja kao materica; zemlja kao majka – Tellus Mater. Jasno naglašena ženska atribucija simbola zemlje u dominantnoj većini mitoloških i (uslovno) religijskih/verskih sistema, utiče i na njenu pozitivnu karakteristiku – kao nežne i potčinjene materije u opozitu sa muškim principom (voda/nebo). Odnosno, zemlja kao uterus tj. materica izniče iz prvobitnog haosa gde se odvaja od voda, ali ujedno kao materija biva oplođena upravo sa vodom kao semenom neba (konsekventno: nastanak blata). U tom smislu, njena podređena priroda, reprezentuje se i kroz etimološku poveznicu sa semantičkim značenjem termina humilitas – potčinjenost, odnosno uslovno i sa odrednicom humus. Simbol zemlje prema tome – u semantičkom smislu vrednosti u kontekstu njene potčinjene/nežne manifestacije – treba tražiti u sakralizaciji tla i vezan je za sendentarizaciju u ranom neolitu tj. uslovno u epipaleolitu/mezolitu. Ova hipoteza se očitava uostalom i kroz činjenicu da zemlju (kao simbol) sa jedne strane oplođuje nebo (voda), dok je sa druge strane razdire ralo (plug) što implicira na početak poljoprivrede tj. domenstikaciju biljaka. U tom smislu, zemlja je u korelaciji sa simbolom device i uterusa (tj. materice – utrobe) iz koje nastaje život. Iz zemlje se u antropogonijskom smislu dakle rađa čovek, ali se u nju i nakon njegove biološke smrti, vraća. Iz nje, proističe letina (urod) a time i suštinski elementi neophodni za biološku egzistenciju ljudi. Samim tim, uočljiva je i majčinska funkcija zemlje. Pri tome, ta funkcija je u simboličkom smislu višeslojna i međusobno se prožima i nadopunjuje sa simbolima blata, vode, materice, pećine itd. Dakle, kao Tellus Mater (Terra Mater) zemlja je zapravo utroba – majka, iz koje se rađa čovek. Ujedno, zemlja je i zaštitnica ljudi (Rgveda, Genesis, itd.), ali i utroba iz koje se izuzev ljudi rađaju i minerali, izvori vodotokova, metali, biljke i drugo. Višeslojni opus simbola zemlje je zaista raznolik i ima čitav niz raritetnih značenja, ali i univerzalnih varijacija u zavisnosti od konkretnih mitoloških i verskih sistema. Međutim, univerzalnost koja se odnosi na značaj simbola zemlje u njenoj ulozi kao materije u korelaciji sa blatom i antropogonijom, zasniva se u suštini na nekoliko simbolički isprepletanih kohezionih elemenata koje se uočavaju na generalnom, odnosno na (uslovno) globalnom nivou a to su primarno plodnost i obnova. Plodnost se reflektuje upravo i kroz antropogonijski princip (u korelaciji sa simbolom vode). Ipak, u odnosu na vodu koja predstavlja nedefinisano izvorište svih stvari, zemlja se razlikuje po tome što proizvodi upravo konkretne žive oblike. Odnosno, voda poput zemlje izniče iz prapočetka (uslovno haosa), ali zapravo predstavlja nekompaktnu i neizdiferenciranu masu, dok je zemlja opozitno kompaktna i postojana. Pri tome, posmatrajući većinu mitoloških sistema, moguće je konstatovati da su tzv. telurski ciklusi daleko kraći u opštoj evoluciji kosmosa od tzv. akvatičkih koje se protežu na eone. Zemlja kao materija u kojoj se pokopavaju ostaci (inhumacija ili kremacija) zapravo uzima natrag sva bića koja je predhodno kao Tellus Mater rodila. Odnosno, ovde je moguće pratiti (uslovno) ciklični  princip na relaciji rađanje (stvaranje) – hranjenje (zaštita) – ponovno prihvatanje kroz obred žrtve (umiranje/ sahrana). Obnova je kao i plodnost vezana za Tellus Mater, odnosno za zemlju kao hraniteljicu koja omogućava letinu i rađanje flore od koje žive ljudi i životinje. Samim tim, zemlja kao element ujedno iziskuje i određenu formu žrtve. Uostalom, u nju se nakon biološke smrti, polažu inhumirani ili pak kremirani ostaci ljudi. Međutim, žrtve su najčešće simboličke uz propratne rituale vezane za plodnost koje su varirale i variraju u hiljadama različitih formi u zavisnosti od prostornog i vremenskog konteksta. Izmišljanje tradicije (obreda), uprkos korpusu raznolikosti u suštini sadrži opet kohezioni elemenat – neku vrstu (uslovno) arhetipa – u svim kulturama a to je samo postojanje obreda prinošenja žrtve (najčešće simbolične). U kontekstu ukazivanja jednog od potencijalnih primera te simbolične žrtve (namenjenoj Majci zemlji) a u skladu sa tematikom ovog eseja, moguće je postaviti jednu hipotezu vezanu za namerno lomljenje antropomorfne plastike u kasnoneolitskim kulturama Podunavlja (pre svega u Vinčanskoj kulturi). Odnosno, namerno lomljenje antropomorfnih vinčanskih figurina detektovano na brojnim arheološkim lokalitetima (fragmenti figurina većinom potiču iz otpadnih jama unutar naselja – oko 90 procenata od ukupnog broja sistematski iskopanih artefakata), možda ja zapravo moguće tumačiti kao specifičan obred žrtvovanja, odnosno kao dar zemlji (percipiranoj kao Majci  – Terra Mater). Pri tome bi se u skladu sa predhodnim moglo pretpostaviti da je sam čin namernog lomljenja figurina inače načinjenih od pečene zemlje, mogao biti vezan za određeni ritual plodnosti (obnavljanje letine) ili pak za obred sahrane, tj. za obred prelaza. Odnosno, figurine su možda mogle biti lomljene kao dar Majci Zemlji (ritual vezan za plodnost) ili pak u svojstvu specifične žrtve nakon smrti člana porodice. Simboličko razbijanje antropomorfnog oblika figurine kao označavanja kraja biološkog postojanja tela i ostavljanje fragmenata u zemlji je isto toliko indikativno koliko i namerno ostavljanje fragmenata polomljene antropomorfne figurine u tzv. otpadnim jamama u okviru naselja što konsekventno implicira moguće argumente za navedenu hipotezu u obe forme interpretacije navedenog rituala. Svakako, uzimajući ukupan korpus dosadašnjih pouzdanih konstelacija vezanih za sistem verovanja u neolitskim kulturama Podunavlja a time i za mitološki i religijski sistem vinčanskog kulturnog horizonta, jasno je da su predhodno iznesene hipoteze višestruko spekulativne prirode. Međutim, indikativni antropomorfni oblici različitog kvaliteta izrade vinčanskih antropomorfnih figurina uz relativnu većinu materijala antropomorfne plastike sa ženskim ili hibridnim polnim karakteristikama, prema brojnim istraživačima upućuju da su oni zapravo reprezentacije tj. ikonografske manifestacije Majke zemlje tj. Velike boginje. Svakako, čak i ukoliko se uzme i širog spektar figurina bez jasnih polnih karakteristika, uzimajući u obzir ritual namernog lomljenja i odbacivanja u zemlju (otpadne jame) izuzev što ukazuje na jednokratnu upotrebu tj. konkretni ritual, nedvosmisleno ukazuje na realno nejasnu, ali svakako njihovu svrhu kao specifične vrste žrtve tj. dara zemlji. Materijal od kojeg su načinjene (pečena zemlja), namerno lomljenje figurina (prvenstveno onih jednostavnije izrade), ali i upadljivo odsustvo nekropola i bilo kakvih ostataka sahrana na više stotina do sada pronađenih vinčanskih naselja (uz nekoliko izuzetaka), pružaju izvesne indicije za moguću održivost navedene hipoteze. Ukoliko posmatramo geografski, zemlja kao simbol koji objedinjuje u sebi plodnost i obnovu, odnosno rađanje i smrt se u kontekstu Balkanskog poluostrova uočava u specifičnoj formi i u korpusu grčke mitologije, ali i u grčkoj drami. Prema Hesiodovoj Teogoniji – najstarijem grčkom mitološkom epu zapisanom u VIII veku pre nove ere, Geja je zapravo Velika Majka (majka bogova) koju pak u svojoj tragediji Heofore napisanoj u V veku stare ere, Eshil za Majku zemlju navodi kako donosi na svet tj. kako rađa sva bića, zatim kako ih hrani i kako zatim od njih prihvata “plodonosnu klicu” tj. žrtvu. Dakle, upravo u drami Heofore kao jednoj od tri tragedije jedine sačuvane organske trilogije antičkog sveta, uočavamo predhodno pomenuti ciklični princip simbola zemlje čija se osa manifestuje na relaciji: rađanje (stvaranje) – hranjenje (zaštita) – ponovno prihvatanje kroz obred žrtve (umiranje tj. smrt). Izuzev svega predhodno navedeneog, u zemlji kao elementu, počivaju i preci te je ona samim tim dodatno sakralizovana – sveta, obećana itd. Međutim, samim tim ona poprima i drugačije simboličke vrednosti koje se odnose na autoidentifikaciju kolektiviteta tj. grupe. (rodna zemlja, obećana zemlja, zemlja izobilja i dr.) U svakom slučaju, u određenim kulturama zemlja se percipira kao ona koja rađa čoveka, ali i ona koja se sa njegovim ostacima hrani (npr. pojedine predkolumbovske kulture Srednje Amerike). U tom smislu, zemlja je u antropogoniji ona koja nosi prvobitnu funkciju stvaranja – početak pojavnog. U korelaciji sa vodom/pljuvačkom (kao semenom) od nje nastaje blato kao praiskonska materija od koje je načinjen čovek. Korelacija zemlje kao simbola sa simbolom vode je u perceptivnom smislu vidljiva u još jednom aspektu a to je u kontekstu refleksija obreda inicijacije kod brojnih kultura gde se kao osnovna ideja nameće umiranje u jednoj formi života kako bi se rodilo u drugoj (ciklični tok). Odnosno, uočava se analogija u smislu pokopavanja u zemlju sa poniranjem u vodu a sve u smislu ispunjavanja inicijacijskog obreda (obreda prelaska) poput ponovnog rađanja, izlečenja, jačanja, oporavka, stasavanja i drugog. Bez tendencije da se ulazi u dalje razmatranje simbola zemlje u različitim mitologijama u svoj svojoj višeslojnosti, odnosno psihogeografije konkretnog simbola a koje nisu u korelaciji sa simbolom blata kao prvom plodonosnom materijom (Materia Prima) u antropogoniji, ukratko će biti ukazano i na značaj simbola vode u navedenom kontekstu, iako je već više puta u predhodnom delu teksta ovog eseja ukazano na ovu simboličku korelaciju.

Voda je kao što je istaknuto opozit u odnosu na zemlju, ali oba simbola se suštinski nadopunjuju višeslojnim korelacijama i u krajnjoj istanci, produkuju blato – kao prvu materiju antropogonije. Blato suštinski predstavlja prljavštinu što je svakako indikativno u kontekstu dominantnih simboličnih značenja blata kao materijala, od koje je kreiran (nastao) čovek kao zamisao bogova, Boga ili Demijurga. Upravo ova implikacija, prilično koncizno upućuje na nesavršenstvo i (uslovno) prljavštinu čoveka kao krajnje nesavršenog bića. Voda kao simbol, pak u bazičnom smislu, simboliše sredstvo očišćenja, izvor života, obnavljanja. Ona je nedefinisana masa sa višeslojnim mogućnostima interpretacija u skladu sa njom kao prilično nelimitiranog simbola kojeg odlikuje beskonačnost mogućnosti, od izvora života, preko simbola uništenja (uslovno resorpcije) pa do simboličke vrednosti ponovnog obnavljanja (regeneracije – kreiranja). Dimenzije čitavog dijapazona vode kao simbola u različitim verovanjima, baziraju se na predhodno navedenu njenu osnovnu semantičku vrednost i kao takve, reflektuju se u najrazličitijim formama, nijansama i međusobnim preplitanjima sa drugim simbolima u različitim hronološkim i prostornim određenjima praktično svih kultura, mitologija i verskih tradicija. U svojoj antropogonijskoj dimenziji simbol vode, kao jedne od dve ključne komponente za oblikovanje materijala od kojeg je stvoren čovek, suštinski objedinjuje supstenciju objave, praiskonsku klicu prapočetka, rodnosti, telesnog i duševnog preporoda a konsekventno i ponovnog rađanja (obnove – uslovno regeneracije). U tom kontekstu, u pojedinim delovima Azije, simbol vode se samostalno, kao u određenim prostornim dimenzijama i simbol zemlje, pojavljuje kao Materia Prima opšte kosmogonije (npr. u određenim indijskim tekstovima, u učenju taoizma, itd). Komparacije u istoj semantici, vode kao simbola, su svakako prisutne i u praktično svim drugim mitologijama poput judeističke (npr. Knjiga postanka – Genesis. Enohova knjiga), ali i u sklopu austalo-azijskih i polinežanskih mitologija, gde voda sadrži simboliku prapočetka što se u istoj vrednosti u različitim manifestacionim formama zapravo reflektuje praktično na globalnom nivou posmatrano u kontekstu komparativne mitologije. Ona je veoma često takođe percipirana kao Majka i materica – ishodište stvaranja (mitovi sa područija Mesopotamije, u judeizmu, hrišćanstvu, islamu, itd.), te konsekventno i suštinski, sa svojom transcendentnošću kao objavom, predstavlja hijerofaniju. Međutim, voda kao simbol je dualistička, te osim izvora rađanja, može predstavljati paralelno i izvor smrti. Ona u tom smislu, pročišćuje, briše istoriju i stvara novu (razara i kreira), te stoga sadrži i izraženu simboličko cikličnu komponentu koja u kosmogonijama predhodi stvaranju i kazualno samim tim, čeka iznova novo stvaranje (uslovno regeneracija). Simbol vode je istovremeno i predznak života i mehanizam smrti, nadzemne i podzemne suštine, mehanizam koji stvara i razara, sredstvo kažnjavanja i darivanja – simbol očišćenja. U kosmogoniji, ali i u antropogoniji, ona sadrži dva ključna antitetička simbolička fundusa: silaznu (nebesku) vodu koja oplođuje zemlju (uslovno muška komponenta) i unutrašnju vodu koja proističe iz utrobe same zemlje – pravu vodu – onu koja izranja tj. koja se rađa iz praskozorja (uslovno ženska komponenta). I jedan i drugi simbolički antitetički kompleks vode kao simbola, suštinski obavlja funkciju oplodnje koje konsekventno dovodi do klijanja (kreiranja – stvaranja). U tom smislu, u simbolu vode, često je zapravo inkorporirana i dvoznačna simbolika krvi: nebeska krv povezana sa suncem i vatrom (uslovno muška komponenta) i zemaljska krv povezana sa zemljom i mesecom (ženska komponenta simbolički manifestovana kroz menstruaciju – menstrualna krv, odnosno zemlju kao utrobu – matericu). Ovde se opet uočava dualistička konstelacija koja se reflektuje u čitavom dijapazonu formi a koja se u bazičnom smislu može zapravo relativno protumačiti kroz simboliku svetlosti i tame. Izuzev u višestrukom značaju u antropogoniji gde zajedno sa zemljom stvara blato kao Materiu Primu, voda se često percipirala u kontekstu mulja (blata) i u drugom semantičkom značenju koji je često u korelaciji sa prvim, ali se može pojaviti i nezavisno od njega. Tako npr. u staroegipatskoj mitologiji, stajaća voda je iznedrila mulj iz kojeg je pak proistekao “Veliki lokvanj” kao simbol “Prve zore”, odnosno prvog jutra stvaranja što je pak iznova u korelaciji višeznačnosti simbola sunca i njegove kolevke u okviru egipatske kosmogonije. Na značaj simbola vode u korelaciji sa simbolom zemlje u okviru egipatske mitologije, ukazno je već više puta u predhodnom delu teksta.

Zaključno, sumirajući sve predhodno navedeno u ovom eseju a bez tendencije u zalaženje praktično neiscrpnu i kompleksnu tematiku komparativne mitologije, kao i tumačenja simbola u različitim hronološkim i prostornim kontekstima čitavog seta mitololoških sistema, generalno se može konstatovati da blato kao simbol proistekao sjedinjenjem vode i zemlje, predstavlja prvobitni, praiskonski materijal, od kojeg je – generalno posmatrajući u dominantnoj većini mitologija i verovanja – načinjen (kreiran) čovek.

***

Antropogonijski značaj simbola blata kao prve plodonosne materije (Materia Prima), nameće ipak jedno pitanje, odnosno implicira na set konstelacija o prljavštini. O suštinskoj simboličkoj percepciji blata kao nečeg nečistog – prljavštini mulja – nedostojnog materijala od kojeg je, prema dominantnoj većini verovanja generalno posmatrano, načinjeno prvo ljudsko biće, prvi čovek a samim tim i čovečanstvo! Upravo, predhodno navedeno, može indicirati na praiskonsku podlogu, svojevrsni arhetip, ali i na realnost o nesavršenstvu i nečistoći čoveka i čovečanstva, odnosno na prljavštinu praskozorja antropogonije proistekle iz prve materije – Materije prime – a konsekventno i na moguću izvornu svest ili podsvest o apsurdu, kao i o pokušaju odgovora na večito pitanje besmisla egzistencije – manifestovanog kroz različite antropogonije. Sizifovska portaga za smislom postojanja, koja se očigledno očitava u čitavom nizu semantike simbola različitih kompleksa verovanja, odnosno mitologija. Takođe, u skladu sa predhodnom navedenim, nečistoća prve materije antropogonije – blata – otvara i pitanje same inicijalne ideje o stvaranju, tj kreiranju ljudske vrste i čoveka u čitavom spektru različitih mitoloških i verskih sistema. Svakako, pitanje se nameće u kontekstu verovanja tj. mitoloških sistema, odnosno konkretno antropogonija – te je samim tim ono samo po sebi – izvan metodološki adekvatno utemeljenog naučnog razmatranja. To večito pitanje verskog karaktera bazično se odnosi na to, koji je zapravo bio incijalni poriv Tvorca, bogova ili pak Demijurga vezan za akt stvaranja kako čoveka (antropogonija), tako sekundarno (uslovno) i svega postojećeg – materijalizovanog. Ovako formulisano, to krucijalno pitanje čak i u kontekstu vere, odnosno van naučnih postulata, predstavlja samo fundus nedokučivih spekulacija. Ono je prema tome po svojoj biti sizifovsko i proističe iz saznanja (svesti) o sveopštem ništavilu svega te samim tim, predstavlja svojevrsnu formu gnoze u najširem smislu definisanja iste. Kao takvo, ono stoga nadilazi zamišljene okvire tematike ovog eseja i zadire u sferu spoznaje o ništavnosti i besmisla egzistencije i opipljivoj realnosti apsurda kao jedine postojane činjenice. Odnosno, podrazumeva nemogućnost odgovora i konsekventno uzrokuje čitav niz različitih beskrajnih interpretativnih hipotetičkih spekulacija egzistencijalne filozofije i teologije, ali ujedno imlicira indirektno na nemogućnosti konačnih postojanih zaključaka svih društvenih, ali i prirodnih nauka, od medicine, preko biologije pa sve do kvantne fizike. Ukratko, to večito pitanje o smislu i stvaranju u kontekstu ideje, samo je još jedna manifestacija besmisla za traganjem u eonima realnosti apsurda i večitoj limitiranosti episteme.

Autor: Kristijan Obšust

Beograd – Petrovaradin, januar 2024 – mart 2025.

• LEGAT PORODICE OBŠUST: Legat Marije, Vladimira i Kristijana Obšusta, osnovan je 9.4.2025. godine i funkcioniše u sklopu Udruženja za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju “Adligat” (Beograd, Republika Srbija).

  Adligat, Antropogonija, blato, Komparativna mitologija, Kristijan Obšust, Legat porodice Obšust, Materia Prima, Mitologija, simboli, Udruženje za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju “Adligat”