Mnogi ljudi koje poznajem ili vole gotik stil (“mi smo buntovni, mi se razlikujemo, mi nismo konformisti”) ili ga baš ne vole (“goti su zapravo pozeri, obukli se u crno i misle da su posebni”), ali kako god okrenemo, kada se pomenu “goti”, neke prve asocijacije su: mračnjaci, darkeri, crna odeća, neobična muzika…

Otkud takve asocijacije i ko su zapravo bili Goti?

“Originalni” Goti su bili istočnogermanski narod i izuzetno su značajni kada je u pitanju period pozne antike i ranog srednjeg veka. Oni su prvi “varvarski” narod koji je na području Rimskog carstva uspeo da osnuje trajne “države”.

Prve susrete Gota sa Rimljanima obeležili su pljačkaški upadi Gota na teritoriju Carstva i “odgovori” rimskih careva, koji bi preduzimali kraće vojne kampanje protiv Gota. Ove kampanje su po Rimljane uglavnom imale pozitivan ishod, ali efekti nisu bili dugotrajni jer su Goti ponovo upadali kako bi pljačkali. U vreme vladavine cara Konstantina došlo je do nekoliko sukoba sa Gotima, ali tokom poslednjih godina njegove vladavine Goti su pristali na sporazum i postali rimski saveznici.

Kada se pogledaju odnosi Rimljana i Gota kroz čitav IV vek, može se videti koliko su oni bili promenljivi: s vremena na vreme je dolazilo do sukoba i ratova, ali bilo je situacija kada su oni imali savezničke, pa čak i prijateljske odnose. Na primer, u vreme vladavine cara Valensa dolazi do pobune Gota (koji sada već žive na teritoriji Carstva) i do bitke kod Hadrijanopolja, koja se završila katastrofalno po Rimljane. Sa druge strane, za vreme njegovog naslednika Teodosija odnosi sa Gotima su krajnje prijateljski, do te mere da on ugošćava gotske glavare u svojoj palati i uspeva da među njima obezbedi privrženike i prijatelje. Posle Teodosijeve smrti ponovo su se pokvarili do tada dobri odnosi sa Gotima; njihov vođa Alarik započinje sa napadima na balkanske oblasti Carstva. Godine 410. Goti su predvođeni Alarikom upali u Rim, pljačkali su tri dana, a zatim napustili grad.

Ovaj događaj je ostavio posledice: mnoga druga varvarska plemena su počela da se “ugledaju na Gote”. Takođe, pljačka je ostavila posledice i na osećanja savremenika. Pustošenje grada je dovelo do preispitivanja dotadašnjih autoriteta, institucija, verskih shvatanja… Bez obzira na to što Goti nisu bili jedini “varvari” koji su napali i pljačkali Rim (tu su i Huni i Vandali), gotska pljačka Rima se smatra za simbolički početak pada Rimskog Carstva.

Premda su i Vandali imali tu “čast” da se uspomena na njih zadrži u jednom ne baš pohvalnom nazivu (vandalizam), gotsko ime je prešlo zanimljiv put od varvara, preko prelomljenih lukova u arhitekturi, mračne književnosti, filmova i muzike, do čitave gotske supkulture. Kako je došlo do toga?

U arhitekturi postoji gotski stil koji se javio u XII veku u oblasti Il de Frans i odatle se raširio u većinu zemalja zapadne i srednje Evrope. Gotska arhitektura je bila na neki način suprotstavljena antičkoj i klasičnoj arhitekturi i karakterišu je visoki zidovi, veliki prozori i prelomljeni luk. Svodovi u nekim gotskim katedralama dostižu visinu i do 48 metara, a tokom srednjeg veka pojedini gradovi su se čak utrkivali čija je katedrala lepša i velelepnija. Neke od poznatijih gotskih katedrala su Notr Dam i Sen Deni u Parizu, katedrale u Šartru, Remsu, Solsberiju…

Međutim, u XII veku taj stil uopšte nisu zvali “gotski”. Naziv “gotika” nastao je kasnije, u XVI veku i potekao je od italijanskih humanista, koji su ovakav stil povezivali sa “mračnim srednjim vekom” i Gotima, dakle “varvarima”, koje su smatrali odgovornim za uništavanje Rimskog carstva. Kao što smo već pominjali, gotska pljačka Rima se smatra za nekakav početak pada Rimskog Carstva – samim tim gotsko ime se nekako povezalo sa “mračnim srednjim vekom”, koji je nastupio posle antičkog perioda.

Od XVIII veka se opet javlja stil koji zovu gotski, ali u književnosti. U gotskim pripovetkama i romanima se javljaju slike mističnog i nadrealnog, a kako je ovakav stil u književnosti napredovao, uglavnom su obrađivane mračne teme, kao što su smrt i propadanje. Neki od poznatijih pisaca koji su pisali “gotske” romane i pesme su Meri Šeli, Brem Stoker i Edgar Alan Po.

Kasnih sedamdesetih godina prošlog veka u muzici se javlja gotik rok, koji se osamdesetih definiše kao poseban pokret. Gotik rok se takođe bavi mračnijim temama, a neki od značajnih bendova su The Cure, Bauhaus, The Sisters of Mercy, Fields of the Nephilim… Napredovala je muzika, napredovala je i gotska supkultura, pa se javilo dosta podžanrova i pravaca: cybergoth, gothabilly, gotik metal, steampunk…

U savremenoj popularnoj kulturi postoji sve više “gotik” likova – uglavnom su u pitanju ženski likovi i najčešće ih ne prikazuju u negativnom svetlu, već kao devojke koje u neku ruku “odskaču od okoline” ili ne uživaju preterano u stvarima koje su zabavne njihovim vršnjakinjama. Takva je, na primer, Sreda Adams (Wednesday Addams) ili čak Abby Sciuto iz popularne kriminalističke serije NCIS – koja čak nije ni “gotik tinejdžerka”, već odrasla žena koja radi u laboratoriji.

Zanimljivo je da je Kasandra u Diznijevoj verziji Herkulesa predstavljena kao gotik devojka – dakle, u antičkom periodu, u vremenu mnogo pre neko što Goti stupaju na istorijsku scenu (što znači da savremenici nisu mogli da je zovu “gotik devojka” – pitanje je koji izraz bi upotrebili). Od crtanih likova, tu su i Sam Manson (Danny Phantom), Raven (Teen Titans), Mandy (The Grimm Adventures of Billy and Mandy), Gaz (Invader Zim), Vanessa Doofenshmirtz (Phineas and Ferb), Creepie (Growing Up Creepie), pa i četvoro dece koja se s vremena na vreme pojavljuju u animiranoj seriji South Park.

Na kraju, kada se pomenu Goti, na šta prvo pomislite? Iako ljudi koji vole gotsku umetnost svakako neće imati negativne asocijacije (naprotiv!), mnogi ljubitelji srednjovekovne istorije smatraju da je nepravedno prema Gotima što je njihovo ime iskorišćeno sa negativnim prizvukom, kako bi se označilo nešto što je zaostalo i varvarsko, samo po sebi loše.

Za P.U.L.S.E Bojana Komarica

  Bojana Komarica, Goti, Istorija, Književnost, kultura, narod