Paja Jovanović i akademski realizam

Paja Jovanović je bio srpski slikar. Rođen je 16. juna 1859. godine u Vršcu, a umro je 30. novembra 1957. godine u Beču. Bio je jedna od najznačajnijih predstavnika akademskog realizma u Srbiji zajedno sa Urošem Predićem, s tim da je Paja Jovanović gradio sopstveni „idealistički realizam“.

Detinjstvo, mladost i školovanje Paje Jovanovića

Paja Jovanović rođen je 16. juna 1859. godine u Vršcu. Njegov otac bio je Stevan Jovanović bio je fotograf i trgovac, a njegova majka Ernestine Deot umrla je jako rano, te se otac ponovo oženio sa Marijom Di Ponti. Paja Jovanović bio je najstariji sin Stevana Jovanovića, a imao je jednu sestru i petoro braće. Još u ranim godinama Paja Jovanović pokazivao je sklonosti za crtanje i slikanje, što i nije bilo iznenađujuće jer je njegov otac takođe umeo lepo da slika. Paja je učio sam da slika kopirajući crkvene slike, a već sa četrnaest godina crkva naručuje njegovu prvu porudžbinu, te mu je to omogućilo da studira slikarstvo u Beču. Upis na bečku slikarsku Akademiju nije bio lak, jer mladi Paja Jovanović nije završio gimnaziju i bio je neodgovarajućeg uzrasta, pa se od njega tražilo da završi obrazovanje i pohađa školu crtanja kod profesora Maholca (Malholds). Profesor je bio oduševljen svojim mladim učenikom, te uz Pajin uporan rad, postao najbolji učenik te škole. 1877. godine u aprilu Paja Jovanović upisuje se na slikarski kurs bečke Akademije, a od oktobra počinje i postaje i redovan student. Odmah ga je zapazio veoma cenjen i dobar likovni pedagog Kristijan Gripenkerl (Christian Griepenkerl, 1839-1916.). Bilo je to ostvarenje životnih snova za mladog provincijskog umetnika. U svojim memoarima koji su nastalim u dubokoj starosti, zapisao je:

„Bečka Akademija umetnosti je bez sumnje od svih umetničkih škola najlepša i najbogatija u svetu…“

Paja Jovanović studije završava za samo tri godine 21. jula 1880., ali nastavlja svoje obrazovanje na specijalnom kursu za istorijsko slikarstvo kod istog profesora. U isto to vreme Paja Jovanović odlazi na časove i kod profesora Leopolda Karla Milera (Leopold Karl Muller, 1834-1892.) koji je bio veoma cenjen i tražen slikar istorijskog i žanr slikarstva tog doba, a koji je ostao upamćen po orijentalnim kompozicijama prodavanim širom Evrope. Paja i kod kojeg njega postaje jedan od najboljih slikara. U klasi profesora Leopolda Karla Milera, Paja Jovanović bio je tri godine od 1880. do 1883. godine. Na završnoj godišnjoj izložbi bečke Akademije Jovanović izlaže sliku pod nazivom „Ranjeni Crnogorac“ i prima drugu nagradu koja mu omogućuje stipendiju i dalje školovanje. Prva nagrada pripala je studentima pete godine, koja je podrazumevala odlazak u Rim. Sledeće godine Paja Jovanović opet izlaže ovoga puta kompozicije pod nazivom „Guslar“ i „Uči deda svog unuka“ i ponovo dobija nagradu i stipendiju. Već tokom završnih godina studiranja, Paja Jovanović je prodavao svoje slike posredstvom bečkog trgovca umetničkim delima Mitkea (Miethke) dobijajući za svaku sliku oko 40-50 forinti, a takav način održavanja sopstvenih finansija koristili su i drugi studenti bečke Akademije.

Profesionalna karijera

Kao dvadeset četvorogodišnjak Paja Jovanović započeo je svoju profesionalnu slikarsku karijeru, tačnije krajem 1883. godine. U to vreme Paja je imao dve opcije da se vrati u rodni kraj, kao što je to uradio Uroš Predić, gde bi ga čekala karijera regionalnog slikara koja se svodila na religiozno slikarstvo, a gde je građanska klasa naručivala portrete i ikone. Dok druga opcija je bila opstanak u evropskoj prestonici i borba za karijeru akademskog umetnika za šta se i odlučio mladi umetnik. Paja Jovanović bio je ohrabren uspesima i nagradama koje je osvoji na Akademiji tokom svog školovanje, ali i lične ambicije su ga gurale da se uputi ka pravcu internacionalnog umetnika.

U vremenskom periodu od 1884. i 1939. godine Paja Jovanović boravio je uglavnom po većim evropskim umetničkim metropolama, kao što su London, Minhen, Pariz i Beč, ali znao je i neko vreme da provodi i u Budimpešti gradeći internacionalnu umetničku karijeru akademskog slikara. U saradnju sa engleskim galeristom Tomasom Valisom (Thomas Wallis) dolazi preko bečke Akademije i profesora Leopold Karl Milera, i sklapa ugovor za londonsku Galeriju Frenč (French Gallery) koja je delovala na umetničkoj sceni do 1917. godine. Paja Jovanović pripremio je izložbu u Frenč galeriji gde je dobio pozitivne kritike od zvanične engleske javne kritike i obezbedio sebi desetogodišnji ugovor sa Velsovom galerijom. Ugovorom se obavezao da slika teme iz života Crnogoraca, Hercegovaca i Albanaca, a redove nije smeo da izlaže u drugim galerijama osim u Frenč galeriji.

Cenu slika određivao je umetnik uz uslov da cene ne prelaze 50.000 maraka. U tom periodu Paja Jovanović obilazi šire oblasti Balkana, a od 1885. i 1886. godine putuje u zemlje severne Afrike po savetu galeriste Valisa. Valis je bio uspešan londonski galerista koji je prodavao umetnička dela u svojoj galeriji, a posebnu pažnju posvećivao je mladim i nepoznatim umetnicima i čija je prodaja slika bila unapred predviđena. Na taj način mogao je da zadrži slikare ugovorom čija dela su se prodavala, te da obaveže umetnike da u predviđanom roku proizvedu određen broj umetničkih dela.

Umetnička dela prodavala su se jeftinije, te su zadovoljavala potrebe potrošačke mase za nečim novim. Takav odnos je Paja Jovanović je napravio sa galeristom Valisom koji je prikazan u njegovoj autobiografiji. Saradnja njih dvojice je trajala do 1889. godine kada se Jovanović preselio u Pariz.

U Parizu Jovanović sklapa ugovor sa još uglednijim londonskim galeristom Arturom Tutom (Arthur Tooth), a ubrzo se ponovo vraća u Beč. Paja Jovanović bio je poznat i slavan u Srbiji. Njegove reprodukcije sa temama iz srpske istorije i narodnog života, bile su u skoro svakoj srpskoj kući. 1884. godine izabran je za dopisnog člana Srpskog učenog društva, a godine 1888. izabran je i za redovnog člana Srpske kraljevske akademije. 1893. godine održana je prva samostalna izložba slika Paje Jovanovića u Beogradu, te je tada bilo i svečano proglašenje Paje za člana Srpske kraljevske akademije.

1898. godine sliku „Borba petlova“ i dobija zlatnu medalju, a na Svetskoj izložbi u Parizu izlaže sliku „Krunisanje cara Dušana“ i osvaja zlatnu medalju. 1899. godine Paju Jovanovića odlikuje francuska vlada na Svetskoj izložbi, a u Beču dobija zlatnu medalju za kompoziciju „Ženidba hercoga Ferija IV Jelisavetom Habzburškom“. 1904. godine na Svetskoj izložbi u Sent Luisu, dodeljena mu je srebrna medalja za kompoziciju pod nazivom „Furor Teutonicus“, a 1905. godine prima zlatnu medalju za „Portret gospođe Mirke“. Već sledeće godine, 1906. dobija srebrnu medalju u Parizu, a naredne godine na istom Salonu nagrađen je izvan konkurencije. 1908. godine dobija počasnu diplomu Ministarstva obrazovanja i kulture Austrije u Beču, a 1909. godine na izložbi u Salcburgu dobija državnu zlatnu medalju za kompoziciju „Furor Teutonicus“.

Na međunarodnoj izložbi u Buenos Ajresu osvaja prvu nagradu za portret pod nazivom „Gospođa Kaufman“ 1910. godine. 1911. godine na Svetskoj izložbi u Rimu Paja Jovanović nastupio je u paviljonu Austrije , iako je bio i paviljon kraljevine Srbije na kojem su nastupili Uroš Predić, Ivan Meštrović, Marko Murat i mnogi drugi umetnici. 27. marta 1917., u pedeset i osmoj godine života, Paja Jovanović ženi se sa svojim modelom Herminom Dauber (Hermine Dauber) i počinje da živi nešto smirenijim životom. Godine tokom prvog svetskog rata Jovanović je proveo u Čelarevu na imanju Dunđerski, a porodici se odužio slikanjem portreta. Nakon rata umetnik se vratio u da živi u Beč, iako je imao planove da ode u Sjedinjene Američke Države. Pre samog Drugog svetskog rata, Paja Jovanović odlazi u Beograd u kojem ostaje punih jedanaest godina, nakon čega se sa svojom ženom od 1950. godine vraća u Beč, gde ostaje do svoje smrti. Paja Jovanović je umro u devedeset i osmoj godini, krajem novembra 1957., a njegovi ostaci preneseni su u Aleju velikana na Novom groblju u Beogradu. Karijera slikara Paje Jovanovića ostaće upamćena po brojnim priznanjima i nagradama posebno u prvom periodu Pajinog javnog delovanja gde slede brojna priznanja na uglednim evropskim i američkim izložbama.

Istorijske kompozicije velikog majstora

Paja Jovanović od 1895. godine ulazi u fazu stvaralaštva u kojoj se najvećim delom bavi izradom istorijskih kompozicija, koji se po mnogim istoričarima taj period smatra najznačajnijim delom njegovog stvaralaštva. 1895. godine Paja Jovanović dobija dve porudžbine za Milenijumsku izložbu koja je treba da se održi naredne godine u Budimpešti. Prva porudžbina bila je od Saborskog odbora u Sremskim Karlovcima na čelu sa patrijarhom Georgijem Brankovićem, da izradi kompoziciju Seobu Srba pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem. Dok je druga porudžbina bila od vršačkog Municipija, za sliku Vršački triptihon. Paja Jovanović rado je prihvatio poziv, posebno za sliku pod nazivom „Seoba Srba“. Sa patrijarhom Brankovićem sastao se u Sremskim Karlovcima koji mu je obezbedio konsultanta za istorijske izvore istoričara Ilariona Ruvarca, sa kojim je putovao po fruškim manastirima i sakupljao informacije i građu za svoju novu istorijsku kompoziciju. Jovanović skuplja i druge izvore za svoje likove kako bi ih što vernije prikazao na svojoj slici. Posle deset meseci rada na slici Paja Jovanović je napokon bio zadovoljan svojom slikom, ali to nije bilo isto mišljenje i patrijarha. Zbog njihovih zamerki i nezadovoljstva slikom „Seoba Srba“ nije bila prikazana u Budimpešti na izložbi, a na izložbu je poslata samo slika „vršački triptihon“: „Kosidba“, „Berba“ i „ Pijaca“ koje se tumače kao dobro slaganje između Srba, Mađara i Nemaca.

Slika „Seoba Srba“ izrađena je u četiri verzije. 1896. godine završena je prva slika sa dimenzijama 380×580 cm, a nešto kasnije iste godine data je na uvid patrijarhu Georgiju koji je smatrao da slika nije urađena sa stavovima crkve o seobi, te da je umetnik treba prilagoditi. Patrijarh Arsenije III prikazan je na slici kako predvodi desetine hiljada Srba koji su proterani jašući konja sa srpskom zastavom. Slika podseća na Mojsija koji predvodi izabrani narod iz Egipta, a ironija je bila, prema Džadu, da je patrijarh predvodio narod iz obećane zemlje. Četiri figure i patrijarh Arsenije III dominiraju kompozicijom neujednačeno sa širinom platna. Filipović-Robinson za sliku piše da „Oni se ističu u prvom planu, usmeravajući kroz dijagonale i krivine njihovih tela i gestova do sledeće linije slika iza njih. Svaka naredna linija vodi ka sledećoj“. Na slici su prikazane sve starosne grupe ljudi, a veliki majstor je posebnu pažnju posvetio njihovim izrazima lica. Hiljade pešaka i konjanika naziru se pre nego što se spoje sa horizontom. Srpski ratnici uzdižu svoja koplja ka nebu na levoj strani pozadine, dok na desnoj strani prvog plana nalazi se starac koji tera ovce. Prikazani su i majka i sin koji jašu konja natovareni starima. Prikazana žena je supruga vojskovođe Jovana Monasterlije, a dete je njegov sin. Ratnik s brkovima koji hoda sa mačem oko pojasa i puškom naslonjenom na rame „hotimice korača u budućnost“. Patrijarh Georgije kada je video sliku nije bio zadovoljan prikazom seobe, posebno zbog prikaza ovaca i vagona koje nose žene i decu. Patrijarh je tada rekao da mu se slika ne dopada jer izgleda kao „rulja u bekstvu“. Pravi razlog ne zadovoljstva bio je različito tumačenje onoga je je prvobitno dovelo do seobe. Crkva je tvrdila da je patrijarh Arsenije III odgovorio na poziv rimskog cara da krene na sever, a Jovanović je stekao utisak da strah od osmanlijske odmazde , a ne želja da se zaštite habzburške granice, dovela do seobe. Veliki majstor je sa brzinom uradio izmene na slici i promenio ono što je patrijarhu smetalo, ali nije uspeo da je završi za zakazanu izložbu, te je slika bila prikazana u Patrijaršijskom dvoru u Sremskim Karlovcima. Od ukupno četiri slike koje su urađene tri su uspele da prežive sva dešavanja, od kojih je jedna izložena u zgradi Patrijaršije u Beogradu, druga se nalazi u Narodnom muzeju Pančevo, a treća se nalazi u Konaku kneginje Ljubice u Beogradu. Slika „Seoba Srba“ ima kultni status u srpskoj kulturi, a neki je smatraju jednim od najboljih dela ovog umetnika.

Nakon ovoga dela, Paja Jovanović se upušta da radi i druge istorijske kompozicije. Za sliku pod nazivom „Furor Teutonicus“(Tevtonski bes) ili „Bitka u Teutoburškoj šumi“ dobio je nagradu bečke Akademije , a kasnije na svetskoj izložbi u Sent Luisu dobio je i srebrnu medalju. Sliku pod nazivom „Ženidba hercoga Ferija IV s Jelisavetom Habzburškom“ urađena je u pointilističkom maniru, prateći aktuelna dešavanja, što se nije posebno svidelo njegovom naručiocu, te je bila odbije, da bi na kraju završila u Dubrovačkoj galeriji. Po narudžbini kralja Milana Obrenovića, Paja Jovanović radi sliku pod nazivom „Takovski ustanak“.

„Takovski ustanak“ danas se nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu, a slika je toliko puta izvedena, reprodukovana da je svest naroda urezana kao autentičan prikaz istorijskog događaja Srpskog naroda. 1900. godine naručena je od velikog majstora, takođe jedna značajna istorijska kompozicija pod nazivom „Krunisanje cara Dušana u Skoplju za cara Srba, Grka i Bugara“. Naručilac je bio vlada Kraljevine Srbije za izložbu u Parizu. Slika je doživela veliki uspeh kritike i struke, a u Parizu nagrađena je zlatnom medaljom.

Takođe , još jedna slika sa sličnom temom koju je uradio Paja Jovanović bila je slika pod nazivom „Ženidba cara Dušana sa Aleksandrom, sestrom bugarskog cara“. Slika je izložena na 1904. godine na Prvoj jugoslovenskoj umetničkoj izložbi u Beogradu. Paja Jovanović u ovom periodu bavio se i crkvenim slikarstvom, te je izradio ikonostas Saborne crkve u Novom Sadu i ikonostas crkve u Dolovu, prizore iz života Svetog Save za Sabornu crkvu u Sremskim Karlovcima kao što su: „Sveti Sava miri braću, Sveti Sava kruniše Prvovenčanog, Spaljivanje mošti Svetog Save“…

Portreti

U slikarskom opusu Paje Jovanovića preovladavalo je slikanje portreta, te je veliki majstor ovekovečio vladare, političare, aristokrate, bankare, naučnike, umetnike… Dok je veliki majstor boravio u Americi 1902. godine naslikao je „ portret Mihajla pupina“ i njegove kćerke „portret gospođice Pupin“. 1903. godine, dok je bio na odmoru u crnogorskom dvoru naslikao je „portret princeze Milice“, portrete „prestolonaslednika Danila“ i „kralja Nikole“ koji je bio poručilac ovih narudžbina. Devet portreta cara „Franje Josifa“ Paja Jovanović naslikao je u Beču za razne austrijske ustanove, a izgleda da je sa više strasti slikao umetnike kao što je portret „slikara Simingtona“ ili portret „vajara Đoke Jovanovića“. Čini se, ipak, da je sa nešto više žara slikao portrete umetnika: „slikara Simingtona“, „vajara Đoku Jovanovića“. Međutim, ženski likovi su zauzimali posebnu pažnju ovog umetnika sto se vidi u primerima slika kao što su portreti :“ Gospođa Mirka, Gospođa Štraus, Gospođa Šink, Gospođa Hadson, Baronesa Erlanger, Igračica Bergel, Gospođa Kaufman, Gospođa Doblin, Sofija Dunđerski, Teodora Dunđerski“. Naviše portreta uradio je od svog modela koja mu je kasnije postala supruga. Za Paju Jovanovića slikanje ženski likova bilo je slikanje lepote, te nije želeo da ih vidi stare i ružne. Kada bi slikao žene koje nisu imale standardnu lepotu, on bi se trudio da u njima pronađe onu suštinsku lepotu zbog čega su mu zamerali mnogi kritičar. Veliki majstor ostao je dosledan samom sebi jednom rekavši „ veština je naći lepotu“. Jedno vreme tokom Prvog svetskog rata, živeo je od prodaje portreta poznatih i bogatih ljudi, te odlučuje da se oženi sa svojim dugogodišnjim modelom koja mu je bila nadahnuće i muza a koju je ovekovečio na mnogim njegovim portretima. Posle rata, neko vreme je boravio u Beograd te je uradio portrete članova porodice Karađorđević i dekorisao kapelu na Dedinju, a tokom boravka u Bukureštu radio je portrete rumunskog kralja Ferdinanda i kraljice Marije. Veliki uspeh doživeo je portetisanjem princeze Marije, gde u Bukureštu radi i portrete tamošnje elite. U objavljenoj knjizi iz 2012. godine pod nazivom „Sistemski katalog dela Paje Jovanovića“ obrađeno je 1099 dela ovog velikog umetnika, a smatra se da postoji još dela koja će se tek pronaći. 2018. godine slika Paje Jovanovića pod nazivom „Dva bašibozuka pred kapijom“ prodana je za 465.000 funti na aukciji u akcijskoj kući Sotbi, to jeste za pola miliona evra i postao najskuplji srpski umetnik.

Najpoznatija dela

RANJENI CRNOGORAC (1882.) ulje na platnu, 186×114cm (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) MAČEVANJE (oko 1884.) ulje na platnu, 60,5×40,5cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) MAČEVANJE(oko 1883.) skica, olovka na hartiji, 90,5 x 59 cm (u Muzeju grada Beograda) U ZASEDI (1884.—1886.) ulje na platnu, 27,5×38cm (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) ARBANAS (1884.—1886.) ulje na dasci, 18×24,3cm (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) ARNAUT S ČIBUKOM (1884.—1886.) ulje na dasci, 36,5×43,5cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) IZDAJICA (1886.) ulje na platnu, 148×100cm (u Narodnom muzeju u Beogradu KIĆENJE NEVESTE (1886.) ulje na platnu, 135×96,5cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) BORBA PETLOVA (1920.—1926.) ulje na platnu, 95×63cm, (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) UMIR KRIVI (1889.) ulje na platnu, 137×95 cm, (u Galeriji matice srpske u Novom Sadu) FUROR TEUTONIKUS (1889.) heliogravura, 81,7 h 62 cm, (u Muzeju grada Beograda) AKT PRED OGLEDALOM / GOLA BERTA, krajem 19. veka SEOBA SRBA (1896.) ulje na platnu, 190×126 cm, (u Narodnom muzeju u Pančevu) SEOBA SRBA i SEOBA SRBA I (1908.; oko 1895.) heliogravura; skica, olovka na hartiji, 94,8 h 62,3 cm; 119 h 84 cm (u Muzeju grada Beograda) TAKOVSKI USTANAK (1898.) ulje na platnu, 190×125,5 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) MANASTIR SOPOĆANI (oko 1898.) ulje na platnu, 71,2×51,8 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) PROGLAŠENJE DUŠANOVOG ZAKONIKA (oko 1900.) ulje na platnu 126×190 cm (u Muzeju grada Beograda) KRUNISANJE CARA DUŠANA (posle 1900.) ulje na platnu, 238×157 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) STEFAN DEČANSKI (oko 1900.) ulje na platnu, 20×41 cm, (u Narodnom muzeju u Beogradu) RADE NEIMAR PRODAJE MODEL MANASTIRA MANASIJE (oko 1905.) ulje na platnu, 53,3×36,5 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) KRALJ MILUTIN (1906. — 1912.) ulje na platnu, 131,5×201 cm (u Sabornoj crkvi u Sremskim Karlovcima) ARHIEPISKOP DANILO (1906. — 1912.) ulje na platnu, 121×200 cm (u Sabornoj crkvi u Sremskim Karlovcima) RASPEĆE (1919.) ulje na platnu, 174×275 cm (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) PORTRET SLIKARA SIMINGTONA (oko 1895.) ulje na platnu, 76,5×99 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) PORTRET VAJARA ĐOKE JOVANOVIĆA (1906. — 1908.) ulje na dasci, 19,6×25 cm (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) PORTRET MIHAILA PUPINA (1903.) ulje na platnu, 96×114 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) PORTRET GOSPOĐICE PUPIN (1903.) ulje na platnu, 80,5×103 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) ŽENA U RUŽIČASTOJ HALJINI (1904.) ulje na platnu, 62,3×117 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) PORTRET DR ŠENKA (1906.) ulje na platnu, 55×73 cm (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) PORTRET GOSPOĐE HADSON (1910.) ulje na platnu, 89×150 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) IGRAČICA BERGEL (oko 1913.) ulje na platnu, 92,5×126 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) GEDEON DUNĐERSKI (1916.) ulje na platnu, 115×221 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) SOFIJA DUNĐERSKI (1916.) ulje na platnu, 115×210,5 cm (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) TEODORA DUNĐERSKI (1916. — 1920.) ulje na platnu, 170×144 cm (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) PORTRET KRUNE BOGDANOVIĆ (1919.) ulje na platnu, 115×210 cm (u privatnoj kolekciji Milana St. Markovića) PORTRET NIKOLE PAŠIĆA (1922. — 1926.) ulje na platnu, 60,4×73 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) PORTRET SUPRUGE MUNI (1925.) ulje na platnu, 73×99 cm (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) AKT NA CRVENOM OGRTAČU(1918. — 1920.) ulje na platnu, 115 h 211 cm (u Muzeju grada Beograda) AUTOPORTRET (posle 1930.) ulje na platnu, 29×46 cm (u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu) MARŠAL TITO (1947.) ulje na platnu, 100×150,5 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) MARŠAL TITO (1952.) skica, olovka na hartiji, 30,5 h 24 cm (u Muzeju grada Beograda) VILINSKA ZEMLjA – PARSIFALOV SAN (1906.) litografija i heliografija (u Muzeju grada Beograda) MILOŠ, MARKO I VILA (oko 1906.) ulje na platnu, 33,5×53 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) DIJANA (1906. — 1908.) ulje na platnu, 77×68 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) KUPAČICA (1906. — 1908.) ulje na platnu, 40,5×50,5 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) CVEĆE (1942.) ulje na dasci, 30×40,2 cm (u Narodnom muzeju u Beogradu) CVEĆE (oko 1950.) ulje na dasci, 30,5×40,5 cm (u Muzeju grada Beograda) PORTRET KRALJICE MARIJE KARAĐORĐEVIĆ (1925. — 1930.) ulje na platnu, 210×102 cm (u Muzeju grada Beograda) PORTRET MILUTINA MILANKOVIĆA (1943.) ulje na platnu PORTRET MILUTINA MILANKOVIĆA (1945.) olovka, papir, kalk- skica, 29,8×36,7 cm (u Muzeju grada Beograda) DVA BAŠIBOZUKA PRED KAPIJOM (1887.—1888.) ulje na platnu, 46×35 cm Nagrade i priznanja 1882., prva nagrada bečke Akademije i carska stipendija za sliku Ranjeni Crnogorac; 1884. postao dopisni član Srpskog učenog društva; 1888. postao redovan član Srpske kraljevske Akademije. Rajhlova nagrada bečke Akademije i kasnije srebrna medalja na Svetskoj izložbi u Sent Luisu za sliku Bitka u Teutoburškoj šumi; 1900. zlatna medalja na svetskoj izložbi u Parizu za sliku Krunisanje cara Dušana