Pojam psihe još u drevnim vremenima bio je poznat antičkim misliocima i filozofima i kao takav usko je bio povezan sa pojmom čoveka kao i večnim pitanjima njegove prirode i suštine. Reč psiha je grčkog porekla i njeno izvorno značenje odnosi se na dušu, osnovu života i preduslov besmrtnosti, kao i ogledalo u kome se ogleda celokupan čovek.

Vilhelm Vunt, nemački psiholog, filozof i lingvista 1870. godine, u Lajpcigu, osniva prvu psihološku eksperimentalnu laboratoriju na svetu te postaje začetnik eksperimentalne psihologije. U svom radu Fiziološka psihologija (1874.), on izdvaja iz medicine i filozofije psihologiju kao zasebnu nauku koja za cilj ima da se, vremenom, pridruži krugu prirodnih nauka. Iz tog razloga se, naročito u svojim najranijim fazama razvoja, psihologija u velikoj meri fokusira na ispitivanje fiziološke osnove psihičkih pojava, jednostavnih mentalnih procesa i operacija, kao i bihejvioralnih, ponašajnih, manifestacija mentalnih procesa za koje materijalistički nastrojeni vodeći naučnici u ovoj oblasti toga doba smatraju da proizilaze iz načina konstrukcije mozga i fizičko-hemijskih procesa i reakcija koje se odvijaju u njemu.

Introspekcija, kao produkt razuma i najvažnija mogućnost ljudske psihe, karakteristika čoveka koja ga odvaja od životinja i ostatka prirode, biva bačena na gomilu smeća zajedno sa parapsihologijom, pseudonaukama i ostalim nenaučnim metodama ispitivanja. Zahvaljujući ovim inicijalnim, usko određenim, nedokazanim hipotezama o načinu funkcionisanja psihe, izrođenim iz jednodimenzionalnih, naučno nedovoljno utemeljenih tvrdnji o poreklu i prirodi svesti, a samim tim i psihičkog života celokupnog čovekovog bića kao mogućeg kompleksa tela, uma i duha, definicija čoveka biva svedena na to da je on samo izuzetno sofisticirana životinja.

U skladu sa implicitnom filozofijom vodećih psihologa 19. i 20. veka, pristalica novonastale eksperimentalne psihologije, da cilj opravdava sredstva, odbacivanje značaja i uopšte postojanja duše odnosno psihe, opravdano je omogućavanjem praktičnosti i eksperimentalnosti psihologije. Verovalo se da bi ovakav način funkcionisanja omogućio psihologiji da bude priznata i svrstana u prirodne nauke. Na osnovu ovih činjenica mogli bismo se zapitati da li je nastanak psihologije direktno povezan sa obezvređivanjem i obeznačenjem pojma same psihe koja jeste i biće najznačajniji koncept koji povezuje i sjedinjuje čoveka sa onim što jeste, tajanstveno i jedinstveno ujedinjen sa celokupnim postojanjem, ujedno njegov odraz.

Kao takva, psiha se ne može spoznati seciranjem delova njenih delova i mrtvom elaboracijom njenih posledica, bez poznavanja njene suštine i ucelovljenosti kroz jedinstvo čoveka sa sopstvom. Premda ne smemo zaboraviti doprinos psihologije na razumevanje pojedinih načina funkcionisanja ponašanja, repetativnih mehanizama mentalnih i emocionalnih procesa, kao i njihovu povezanost sa fiziološkim procesima i ciklusima ljudskog tela, postavlja se pitanje opravdanosti njenih sredstava.

S jedne strane psihologija nas upoznaje sa našom krhkom predodređenošću i relativnom uslovljenošću, čovekovim osobinama, temperamentom i mogućim tipovima ličnosti potencijalno proizašlih iz arhetipske nesvesne mentalne konstrukcije i konceptualizacije ega, njegovom odnosu prema društvu, čulnim putem spoznatom svetu koji ga okružuje kao i prema sopstvenom razvojnom putu ličnosti. S druge strane, produbljuje jaz između mentalnih predstava i njihove fizičke reprezentacije i manifestacije, fokusirajući se na ograničavajući način kontemplacije i istraživanja male grupe odabranih problema i mogućih rešenja.

Ako uzmemo u obzir i zloupotrebu određenih, ponekad i etički upitnih, psiholoških eksperimenata i korišćenje zaključaka njihovih rezultata zarad navođenja populacije ili grupe ljudi na određenu nesvesnu interakciju, akciju, reakciju, usvajanje mišljenja, kao i indoktrinaciju stavovima i subliminalno oblikovanje ličnosti u cilju manipulacije i kontrole pojedinaca koji poseduju ovo znanje zasnovano na proučavanju, a ne poseduju unutrašnji osećaj za etiku koji bi ih sprečio u tome da ga upotrebe nailazimo na ogroman problem u vidu inflacije informacija.

Inflacija informacija obrnuto je proporcionalna njihovoj relevantnosti koja je proporconalna njihovoj istinitosti i suštini. Posledica toga je korumpiranost, ne samo psihologije, već svih naučnih oblasti u zvaničnim naučnim krugovima koji diktiraju narativ svetskih zbivanja, trendova problema i generalno stanje okupiranosti ljudske svesti određenim, nametnutim, načinima opažanja i saznavanja o stvarnosti koji direktno utiču na kvalitet i autentičnost ljudskog života, kao i mentalno zdravlje svakog pojedinca.

Razvoj tehnologije i pojava masovnih medija omogićila je dodatnu moć širenju ove inflacije brže, preciznije i neprimetnije. Velika moć je velika odgovornost, ali pitanje sigurnosti ruku u kojima se ona nalazi tema je za sebe. Uporedo sa ogrezavanjem pojedinih naučnika toga doba u materijalizmu, negiranjem značaja duše, javlja se potreba za oživljavanjem drevnih, ezoteričnih, mističnih učenja i praksi i njihovom potencijalnom primenom u rešavanju problema poimanja postojanja psihe i njene uloge u savremenom društvu, kao i njenog isceljenja i spasenja. Kao najpogodnije učenje za primenu u psihološkoj praksi i vraćanju psihe u jednačinu čoveka, javlja se alhemija.

Ona vodi poreklo još iz starog Egipta i smatra se, zajedno sa astrologijom i hermeticizmom, pretečom većine savremenih nauka. Nadahnuta čudesima svog doba i metafizička u svojoj osnovi, utemeljena na duhom nadahnutim i zbog svoje apstraktnosti i kompleksnosti često naučno nedokazanim, prirodnim zakonima, potkrepljena bogatom i dugom istorijom praktikovanja i provokativnom simbolikom nesvesnog i arhetipskog, alhemija se izdvaja kao moguće rešenje za ponovno oživljavanje duha u telu – egu prethodno pretvorenog u žrtvu sopstvenih nagona i umnih prelesti koje ga izbacuju iz stanja pretpostavljenog prvobitnog savršenstva i okivaju u ovozemaljski lični pakao.

I dok pojedini psiholozi i naučnici korumpiranog narativa polaze od premise da mozak stvara psihu i svest, izjednačavajući jednoznačno pojam svesti sa stanjem čovekove budnosti, alhemičari, ali i ostali duhovno prosvećeni ljudi toga vremena iz različitih branši, uključujući i neke psihoanalitičare, smatraju da svest ili sopstvo stvara um koji se čulno opaža kao prividno čvrsta materijalna realnost. Ova naizgled mala razlika u načinu posmatranja uma i svesti, dovela je do znatno drugačijeg pristupa ljudskoj psihi. Alhemija je često prikazivana kao maštarija grupe zaluđenika o pretvaranju gvožđa u zlato, jer je to navodno bio način da se uprošćavanjem njene definicije sačuva njena suština i da se njeno značenje ne ukalja pogrešnim tumačenjem njenih kompleksnih simbola i dubokog psihičkog značenja te je zbog toga nepodučenim širim masama predstavljana na ovaj način kroz različite posrednike svojsvene svakom vremenskom periodu od njenog nastanka do danas.

Postoje četiri vrste alhemije: fizička, biološka, mentalna i transcendentalna. Kada je reč o povezansti sa psihologijom najčešće govorimo o mentalnoj alhemiji čiji je uticaj na samu psihologiju kroz psihoanalizu imao ogroman značaj u prilagođavanju terapije individui i njeno približavanje sopstvenoj neosvešćenoj prirodi kroz snove, simbole i ostale metode analize u kombinaciji sa mističnim znanjima.

Karl Gustav Jung bio je jedna od ličnosti koja je svojim delom najviše doprinela shvatanju procesa individuacije i nesvesnih mehanizama i arhetipva uz pomoć veština i saznanja ove drevne prakse. Postoje brojne sličnosti u verovanjima alhemičara i izvornih hrišćana. Jedna od njih je priča o čovekovom padu iz Edenskog vrta. Naime, čovek je prvobitno bio androgeno biće nalik detetu, čist, neukaljan i nezreo u svom blaženstvu. Bio je u stanju arhetipskog potencijala – bio je mogućnost. Da bi spoznao, dosegao i realizovao svoj božanski potencijal bilo je neophodno da se zgusne na supstantivnom nivou postojanja i otelovi svoj potencijal, nauštrb beskonačnih mogućnosti i nevinog blaženstva, u potrazi za perfekcijom sopstva.

Budući da je materijalan svet nemoguć bez konteksta, dualnosti i kontrasta – dobra i zla – on bira svojom slobodnom voljom, svešću, da kroz igru senki, spozna Tvorca u svojoj najsavršenijoj materijalizovanoj mogućnosti, oblikovanjem tzv. primarne materije ili haosa, izvorne supstance, često nazivane i vodom, koja je najmanja jedinica postojanosti, ujedno sve što postoji jer je sve izgrađeno od nje. Tada ego postaje tragač i provodi svoje prostorno-vremensko iskustvo u povratku u prvobitno stanje.

Jedan od najznačajnijih pojmova alhemije predstavlja kamen mudrosti, kamen koji navodno pretvara gvožđe u zlato i čoveka u Boga. Jasno je da je ovaj kamen metafora i da ne predstavlja nužno pravi kamen, već cilj veštine kojom se, kroz njenu primenu, iz svog ega, kamena, gvožđa ili nagonskog i okovanog uslovljenošću, dela našeg bića, spasavamo, odnosno izvlačimo najuzvišenije osobine kao što su ljubav, plemenitost, dobrota, mudrost itd. Dok većina hrišćana, otpalih od izvornog učenja, čeka spasenje od strane više sile, alhemičari spasavaju božanske kvalitete iz otpale materije, tako što ih konstantno osvešćuju i neguju kroz veštinu samospoznaje, nazvanu još i veliko delo ili magnum opus. Alhemičar je u ovom slučaju i predmet opusa i onaj koji vrši opus (ogled).

Kroz svesno delo alhemičara primarna materija samu sebe neprestano iznova stvara i usavršava, što je često u brojnim kultrama širom sveta, prikazivano kroz simboliku oroborosa, zmije koja sama sebi jede rep. Postoji nekoliko faza magnum opusa, uglavnom prikazanih kroz sedam etepa ili stadijuma alhemije koji se odvijaju istovremeno u materijalnom, emocionalnom, mentalnom i arhetipskom svetu koji svi potpadaju pod okrilje psihe. U psihološkom smislu ove faze označavaju ustanovljene arhetipske načine pročišćenja ličnosti kroz osvešćivanje nesvesnog u skladu sa prirodnim zakonima.

Paradoksalno, duh je stvorio telo da bi telo stvorilo duh i to je prvobitna separacija, kao i separacija muškog i ženskog principa čija je simbolika prikazana u gotovo svim religijama. Bez kontrasta svet ne bi imao kontekst i bio bi haos bez oblika i smisla. Za alhemičare, sama psihologija stvarnosti predstavlja simboličko-analognu igru psihe sa samom sobom zarad mogućnosti konkretnog strukturiranog uobličenja supstance sopstvenog postojanaja, usmeravanjem energije kroz prostor i vreme.

Univerzalni lek za psihu, ako bi postojao, u ovom slučaju, ne bi proizilazio iz pretpostavke o postojećem normalnom načinu funkcionisanja dobijenom statističkom obradom i pokušajem uopštavanja prikupljenih podataka, već iz spoznaje o sopstvenoj ludosti i njenoj ulozi u kosmičkoj predstavi arhetipskih konstrukata, kroz upoznavanje nesvesnog dela sebe iznutra i spolja, i na nebu i na zemlji.

Alhemičari smatraju da je pravi put isceljenja upoznavanje sebe kroz nesvesno putem individuacije i svesni odabir manifestacije otelovljenja arhetipskog načina postojanja od koga čovek – tragač, kreira različitim postupcima kvalitativno unikatnu personu i pročišćava je svojim podvigom i istrajnošću u autentičnosti, do najuzvišenijih mogućih ideala i vrline, dok ne postane ogledalo ostvarene autentične mogućnosti beskonačnosti svevišnjeg arhetipskog uma, savršeno izbrušen dijamant, kao čvrst dokaz psihe o sopstvenom postojanju.

za P.U.L.S.E: Anđela Đorđević

Tekstovi o psihologiji na portalu P.U.L.S.E

  alhemija, Anđela Đorđević, Karl Gustav Jung, Psiha, Psihologija, Transmutacija