„Dečko, dama, kralj, špijun“

„Dečko, dama, kralj, špijun“: spektakularno i plitko

Ciklus od sedam romana Johna le Carréa s Georgeom Smileyjem kao glavnim likom, te pogotovo “trilogija o Karli” napisana sredinom sedamdesetih, spadaju bez sumnje u najveće kulturne spomenike hladnoratovske ere.

Le Carréovi špijunski romani su, kao prvo, reformirali sam žanr, preobrazivši špijunski triler iz naivne flemingovske akcije u složen i realističan žanr. Oni su, osim toga, i izvanredni socijalni romani. Nastali u šezdesetima i sedamdesetima, kad Britanija konačno silazi s imperijalne pozornice i postaje tek obična, mala europska država, le Carréovi romani sjajna su kronika jedne generacije koja je odgajana da služi Imperij, da bi potom doživjela njegov nestanak i u tome našla svoj kolektivni poraz. Konačno – i najvažnije – le Carréovi romani su proza koja slojevito propituje moral svakog rata, pa su mi često padali na pamet devedesetih, kad su izdaje, žrtvovanja čestitih i paktovi s nečasnima postali uvriježeni “dekor” i naše politike.

Prekomplicirano za film

Kao velika literatura, le Carréovi romani često su ekranizirani. Ironija je, međutim, da su najbolju filmsku sreću imali kasniji, post-hladnoratovski romani poput “Krojača iz Paname” ili “Brižnog vrtlara”, dok su romani Smileyjevog ciklusa često bili prekomplicirani, prekomorni za film.

Nije zato čudo da su Smiley i njegov KGB-ovski oponent Karla prirodno mjesto našli na televiziji, u slavnim TV serijama iz 1979. i 1982. u kojima je Smileyja glumio Alec Guinness.

[youtube 5h1XZ0LzVg4]

Ima li smisla “Dečko, dama, kralj, špijun” – prvi i ključni roman “Karline trilogije” – ekranizirati nanovo, u post-hladnoratovskoj eri? Tim Bevan i Eric Fellner – najpoznatiji britanski filmski producenti, tvorci svih hitova Hugha Granta i Rowana Atkinsona – smatrali su da je odgovor potvrdan.

[youtube]-TvdqRvCwGg[/youtube]

Stoga su producirali novu filmsku verziju le Carréovog romana koja je predstavljena u Veneciji. Mitskog Smileyja ovaj put glumi (izvrsno) Gary Oldman , a režiser projekta je ŠveđaninTomas Alfredson (“Neka uđe onaj pravi”).

Podrška pisca

Nastao uz punu podršku le Carréa koji je na špici potpisan i kao koproducent, film vjerno slijedi zaplet izvornika i prati nastojanje umirovljenog agenta SIS Smileyja da s malom skupinom odanih ljudi razotkrije špijuna u vrhu službe: pet je mogućih sumnjivaca – među njima i sam Smiley – a svatko je od njih imenovan figurom iz dječje brojalice: tinker, tailor, soldier…

Uoči nastanka filma, filmski biznis s iznenađenjem je primio vijest da Universal, studio koji inače prati filmove Bevana i Fellnera, nije stao financijski iza “Dečka, dame…” što je protumačeno kao znak nepovjerenja u projekt. Na žalost svih ljubitelja le Carréa (mene prvog) pokazalo se da je nepovjerenje imalo temelja: Alfredsonov film ispao je slabiji od očekivanog.

La Carré u rukama švedskog režisera skliznuo se nažalost na tipičnim greškama romanesknih adaptacija. Poveliki i prilično zamršeni zaplet romana scenaristi su htjeli sabiti u 130 minuta pa se kroz priču često protrčava, film obiluje suvišnim flash-backovima i često biva težak za praćenje čak i onima koji poznaju roman.

Bogatstvo le Carréove karakterizacije likova ovdje je tek prisutno u zametku, a s introspektivnom komornošću le Carréove proze Alfredson se borio gomilanjem paralelnih sekvenci i vizualnim gomilanjem, što nas još više odvlači od emocionalne jezgre stvari. U konačnici, film je ispao upravo oprečan le Carréovoj prozi – dakle, spektakularan i plitak.

Ozbiljno razočaranje

U svemu tome ima i dobrih stvari, ponajprije sam Gary Oldman koji sjajno utjelovljuje Smileyja kao sivog, naizgled nezanimljivog birokrata “sovjetskog” stajlinga iza čije dosadne vanjštine kucka šahovski mozak. Ipak, “Tinker, Soldier..” ozbiljno je razočaranje.