Sin bogatih roditelja francusko-švicarskog podrijetla, Godard je rođen u Parizu, ali s obitelji rano u djetinjstvu odlazi u Ženevu, gdje mu je otac vodio kliniku. Majka je dolazila iz bankarske obitelji. Nakon što je s dosta poteškoća završio srednjoškolsko obrazovanje, upisuje antropologiju na pariškoj Sorboni, ali nije previše mario za studij i ne pohađa predavanja. U to vrijeme, oko 1950. godine, u slavnoj Latinskoj četvrti nicali su filmski klubovi: tamo je upoznao i buduće velikane Truffauta, Chabrola i Jacquesa Rivettea.
Jean-Luc Godard bio je – da se poslužimo naslovom njegova vjerojatno najvažnijeg filma – radikalan i kontroverzan do posljednjeg daha. S njegovom smrću, otišao je zadnji pripadnik originalnog francuskog novog vala, filmskog pravca koji je obilježio šezdesete godine prošlog stoljeća, i koji je do danas, kao i njegov najpoznatiji predstavnik, ostao filmskim sinonimom modernizma.
U karijeri koja je potrajala preko šezdeset godina, Godard je režirao preko stotinu različitih filmova i projekata, mijenjajući pristupe, metode, tehnike i intelektualne preokupacije, pri čemu je uvelike varirala recepcija publike i kritike, no redatelj je do kraja svog puta ostao vjeran svojoj mladenačkoj radikalnosti.
Svojim nekonformističkim pristupom filmu utjecao je na generacije značajnih redatelja; jedan od njih, Quentin Tarantino, jednom prilikom navodi:
“Po meni je Godard učinio za film ono što je Bob Dylan učinio za glazbu. Obojica su revolucionalizirali formu.”
Rađanje francuskog novog vala
Novi val rađao se u prvoj polovici 1950-ih u pariškom časopisu Cahiers du cinéma, pokrenutog nekoliko godina ranije na inicijativu teoretičara Andréa Bazina. Oko časopisa okupio se krug mladih kritičara koji su zagovarali individualističku autorsku poetiku i koji će to kasnije demonstrirati i svojim filmovima.
Prvi će to sa svojim Lijepim Sergeom 1958. godine učiniti Claude Chabrol, potom su uslijedili još značajniji Četiristo udaraca (François Truffaut) i Hirošima, ljubavi moja (Alain Resnais), a kad je izašao Godardov Do posljednjeg daha, bilo je jasno da se u povijesti filma upravo dogodilo nešto veliko.
U manje od desetljeća, koliko je trajao vrhunac novovalne produkcije, francuski je film preporođen, a radovi njegovi vodećih autora imali su snažan utjecaj na kinematografska strujanja ostatka svijeta, između ostaloga i jugoslavenska
.
Zbog kleptomanije roditelji ga slali na liječenje
Sin bogatih roditelja francusko-švicarskog podrijetla, Godard je rođen u Parizu, ali s obitelji rano u djetinjstvu odlazi u Ženevu, gdje mu je otac vodio kliniku. Majka je dolazila iz bankarske obitelji. Njegove ambicije nisu išle ni u jednom od tih smjerova. Bio je sportski tip, volio je nogomet, tenis i skijanje, a njegovi školski rezultati teško da su oduševljavali roditelje.
Nakon što je s dosta poteškoća završio srednjoškolsko obrazovanje, upisuje antropologiju na pariškoj Sorboni, ali nije previše mario za studij i ne pohađa predavanja. U to vrijeme, oko 1950. godine, u slavnoj Latinskoj četvrti nicali su filmski klubovi: tamo je upoznao i buduće velikane Truffauta, Chabrola i Jacquesa Rivettea, s kojima će se poslije u životu oštro razilaziti.
Godard je, treba reći, bio problematičan tip. Znalo se da je kleptoman: krao je od obitelji, po kafićima, kućama svojih prijatelja i poznanika. Kad mu je 1952. godine majka osigurala posao na švicarskoj televiziji, uhvaćen je u krađi i pritvoren. Roditelji su ga izvukli van, ali tek kad je pristao ići na liječenje.
Debijem osvojio Zlatnog medvjeda u Berlina
Nije pomoglo. Nekoliko godina kasnije ukrao je novac iz ureda časopisa u kojem je surađivao sa svojim kolegama – iskoristio ga je za financiranje kratkog filma Operacija Beton. Poslije je navodio kako je od svoje obitelji krao novac i prosljeđivao ga drugim redateljima, primjerice Rivetteu za njegov prvijenac Pariz nam pripada (1961). Ne čudi da njegov odnos s obitelji nije bio posebno dobar. Tako mu je još 1954. zabranjeno prisustvovanje majčinom sprovodu.
Šest godina kasnije, u dvadeset devetoj godini život, za svoj film Do posljednjeg daha u Berlinu je osvojio Srebrnog medvjeda za najbolju režiju. Navodno snimljen na temelju ideje njegova kolege Truffauta, Godardov debi film je u suštini izrazito jednostavne radnje: sitni kriminalac Michel nakon krađe auta ubija policajca, a potom se skriva u Parizu kod američke studentice i novinarke koja ga u konačnici prijavi policiji, što će u konačnici dovesti do njegova ubojstva.
Posebnost filma treba tražiti na više razina. Jedna je dakako način snimanja, s dinamičnom, agilnom kamerom koja stvara specifičan ritam; druga leži u posve inovativnoj upotrebi naglih montažnih prijelaza; treća u odvažnim metafilmskim elementima; četvrta u gotovo dokumentarističkoj uvjerljivosti pojedinih scena, itd.
Gotovo da nema čitanke o razvoju filmskog stila koja se posebno ne osvrće na Godardovu inovativnost u ovom filmu. Američka kritičarka Susan Sontag nekoliko godina kasnije utjecaj filma usporedila je s utjecajem kubizma na tradicionalno slikarstvo.
Od kasnih šezdesetih dijelom je radikalne ljevice
Godardov film, inače snimljen bez pravog scenarija, s brojnim improvizacijama koje je u hodu sugerirao glumcima, učinio je njega i mladog glumca Jean-Paula Belmondoa instant zvijezdama u filmskim krugovima, dok su konzervativniji elementi francuskog društva bili zgroženi nonšalantnošću i navodnom nemoralnošću prikazanoga.
Eksplicitniji politički komentar francuskog društva Godard donosi već sljedeće godine u filmu Le Petit Soldat, gdje se osvrće na postupanje Francuske vlade u Alžirskom ratu za nezavisnost, što će dovesti i do zabrane filma na dvije godine. Na istom je snimanju Godard upoznao i svoju buduću suprugu, Annu Karinu, zvijezdu sjajnih Godardovih filmova kao što su Žena je žena i Svoj život živjeti, snimljenih do 1962. godine. Sljedeće godine redatelj je na temelju romana talijanskog pisca Alberta Moravije snimio film Prijezir: u njemu je naslovnu ulogu odigrala Brigitte Bardot.
Nakon još nekoliko uspješnih filmova, sredinom 1960-ih dobio je priliku režirati budući američki hit Bonnie and Clyde, ali Godard je bio suspektan prema tadašnjoj holivudskoj produkciji, što je stav koji je načelno zadržao do kraja života.
U međuvremenu se rastavio s Annom Karinom i oženio glumicu Annu Wiazemsky, a u to vrijeme, 1967. godine, počinje snimati izrazito lijevo politički orijentirane filmove kojima će otuđiti dobar dio svoje publike, kritizirajući, između ostaloga, francuskog predsjednika de Gaullea, Vijetnamski rat, kapitalizam i dakako, svoje kolege redatelje.
Ostao razočaran svojim kolegama iz novog vala
Osim prijezira prema holivudskom filmu, Godard je iskazao i razočaranje smjerom u kojem su otišli njegovi nekadašnji istomišljenici iz novog vala. U jednom intervjuu iz 1978. godine za Truffauta je rekao da nema pojma raditi filmove. Doduše, ovaj mu nije ostao dužan, poručivši mu kasnije da se fokusira na svoj sljedeći autobiografski film koji treba nazvati “Govno je govno”.
Osamdesetih je njegov opus izrazito razgranat, a ističe se trilogija filmova relativno konvencionalne narativne strukture, u kojima se bavi temama ženstvenosti (Strast), prirode (Ime: Carmen) i kršćanstva (Zdravo, Marijo) Posljednji među njima, izazvao je snažnu reakciju Katoličke crkve. Godine 1988. započeo je veliki desetogodišnji projekt, Histoire(s) du Cinéma, višedijelnu povijest filma u kojoj kombinira vlastite komentare o naravi filma s kolažima mnogobrojnih filmskih isječaka koji variraju od klasičnog Hollywooda do tvrde pornografije.
Nastavio je raditi i u 21. stoljeću. S Pohvalom ljubavi (2001) ponovno je udario po Hollywoodu, što je posebno popratio i u medijima s kritičkim komentarima o slabostima režije Stevena Spielberga, koje je opisao kao “ne posebno inteligentnog”. Prema Godardovom filmu kritika je ostala uvelike podijeljena.
“Za mene je život samo dio filmova”
Jedan od njegovih velikih poštovatelja, Richard Brody, kritičar The New Yorkera, koji je o Pohvali ljubavi pisao izrazito afirmativno, 2008. godine napisao je biografiju Everything is Cinema: The Working Life of Jean-Luc Godard, gdje je uz postojeće, razotkrio dotad nepoznate antisemitske ispade slavnog redatelja. To je u većoj mjeri isplivalo u javnost kad je Godardu 2010. godine dodijeljen počasni Oskar (uz objašnjenje: “Za strast. Za konfrontaciju. Za novu vrstu filma.”)
Ne iznenađuje previše da se Godard na dodjeli nije pojavio, iako je odbio ikakve optužbe za antisemitizam. Kasnije u životu općenito je bio manje sklon davati intervjue ili sudjelovati na javnim događanjima. U svakom slučaju, čini se da ova epizoda nije naštetila njegovoj karijeri: njegovi filmovi Zbogom jeziku (2014) i Knjiga slika (2018) donijeli su mu, u devetom desetljeću života, prve nagrade u Cannesu.
Gotovo opsjednut filmom, Godard se, i sam priznaje, često nije najbolje snalazio u svijetu. “Problem kod razgovaranja s drugim ljudima je u tom što sam uvijek brkao film sa životom. Za mene je život samo dio filmova“, rekao je jednom prilikom.
Dino Staničić
Izvor: Telegram
Francuska, film, Žan Lik Godar
Žan Lik Godar, koji je umro u 91. godini, bio je jedan od najuticajnijih režisera u istoriji filma.
Francusko-švajcarski režiser proslavio se krajem pedesetih kao jedna od vodećih ličnosti u francuskom pokretu poznatom kao Novi talas, posle čega je snimio desetine filmova u karijeri koja je trajala više od pola veka.
Promenio je film devojkom i pištoljem
To je i dokazao prvencem iz 1960. Do poslednjeg daha (À Bout de Souffle).
Devojka Patricija u vezi je sa sitnim kriminalcem Mišelom, koji je u bekstvu zato što je pucao u policajca.
Ona ga izdaje i policija ga ubija na ulici.
Do poslednjeg daha ličio je na kriminalističku dramu, ali kao što je slučaj sa mnogim njegovim delima, zaplet je bio samo okvir u kome će Godar istraživati kulturu, eksperimentisati sa slikom i istraživati sam film.
Izvršio je momentalni uticaj, dobivši hvalospeve i zaradivši veliki novac od prodaje karata na blagajnama, uprkos skromnom početnom budžetu.
Skoro 60 godina kasnije, film se i dalje smatra klasikom, a njegova energija i dalje pleni.
Rušio je konvencije
Jedan od najradikalnijih elemenata filma Do poslednjeg daha bila je naglašena upotreba tehnike montaže poznate kao „džamp-kat”.
U snimanju filmova pre i posle Godarovog debitantskog ostvarenja, uglavnom se preferira tečna montaža kako bi se stvorila iluzija neprekinutog protoka vremena.
Za razliku od toga, u filmu Do poslednjeg daha Godar bi pravio rezove u okviru samog kadra, stvarajući iluziju da vreme skače napred.
To je teško za praćenje radnje, što je Godar svakako i hteo.
U najmanju ruku zaokuplja gledaočevu pažnju, ali je tumačeno i kao refleksija Mišelove dosade ili pokušaj Godara da natera publiku da razmišlja o samoj prirodi filma.
Godar će se tokom čitave karijere poigravati sa gramatikom filmskog stvaralaštva.
Prepravljao je scenarije
Bilo je i drugih inovacija.
Do poslednjeg daha je sniman na lokaciji, uz pomoć ručnih kamera, a Godar je pisao scenario na licu mesta, doturajući replike glumcima u toku snimanja.
To je predstavljalo još jedan raskid sa tradicijom, gde su skupi studijski filmovi zavisili od preciznih scenarija, ogromnih ekipa i „storibordova”.
Tehnika koju je koristio Godar podarila je filmu Do poslednjeg daha veliku spontanost i osećaj dokumentarizma.
On će to koristiti u mnogim filmovima, razgnevivši sopstvene zvezde koje bi se pojavljivale na setu još uvek ne znajući koje su im replike.
Godar i njegovi savremenici iz Novog talasa smatrali su da su istinski veliki filmovi obeleženi pečatom vizije režisera – a ima li boljeg načina da se kontroliše film nego da ga izmišljate u hodu.
Bio je veliki filmofil
Pre nego što je postao režiser, Godar je bio strastveni posetilac bioskopa, ponekad gledajući isti film nekoliko puta dnevno u klubovima koji su posećivali on i drugi predstavnici Novog talasa.
Kao i druge važne ličnosti toga doba, prvo je bio filmski kritičar, razvijajući ideje o onome što misli da film treba da bude, a posle dobivši priliku da to i sprovede u praksi.
Njegovi filmovi su prepuni referenci na druga dela – čak i dok se trudio da pogura medij napred, nije mogao da se ne osvrće.
Nije prestajao sa inovacijama
Samo Do poslednjeg daha bi mu osigurao mesto u filmskoj istoriji, ali on je imao još i produktivnu karijeru.
IMDB navodi više od 100 naslova, među njima kratke filmove, dokumentarce, TV serije i više od 40 dugometražnih ostvarenja.
Njegova najproslavljenija i najgledanija dela pojavila su se šezdesetih.
Od, prema njegovim rečima, „neorealističkog mjuzikla” iz 1961. Žena je žena (Une femme est une femme), preko distopijske naučne fantastike iz 1965. Alfavil, do crne komedije Vikend iz 1967, u kojoj se spaljuje Emili Bronte.
Posle Vikenda, počeo je da se bavi političkim radikalizmom, snimivši niz marksističkih filmova koji su 1972. kulminirali sa Sve je u redu (Tout Va Bien).
U decenijama koje su usledile prepričao je bezgrešno začeće, izazvavši pritužbu tadašnjeg pape Jovana Pavla Drugog (Zdravo, Marijo!), pokušao je i nije uspeo da obezbedi Ričarda Niksona kao glumca (Kralj Lir) i objavio je epsku ličnu istoriju (Istorija filma).
Godine 2014, u osamdesetim, objavio je eksperimentalni 3D film sa njegovim psom Roksijem u glavnoj ulozi (Zbogom jeziku).
Terao je publiku da ulaže napor
To nikako ne može da se porekne – Godarovi filmovi variraju od zahtevnih do praktično neshvatljivih.
Uživao je komercijalni uspeh, ali su mu kasnija dela imala ograničenu distribuciju uprkos obožavanju kritičara.
Godar je bio strastveni čitalac pored ljubavi prema filmu i puki teret referenci ume da bude opterećujući.
Jedva 70 minuta dug, Zbogom jeziku, na primer, uspeva da ugura posvete apstraktnom slikaru Nikolasu De Stalu, modernističkom američkom književniku Vilijamu Fokneru i matematičaru Lorenu Švarcu.
A prisutan je i jedan od najvažnijih Godarovi uticaja, nemački dramski pisac Bertolt Breht.
Breht je želeo da publika ostane kritički angažovana tokom njegovih dela i zato je koristio brojne metode da ih uznemiri i podseti da gledaju nešto veštačko.
Nekoliko Godarovih filmova koriste brehtovske tehnike, kao što je Kineskinja (La Chinoise) iz 1967. u kom se pojavljuju šokantni natpisi a glumci probijaju četvrti zid, dok Godar čak ostavlja klapu da se vidi na počecima scena.
Smeštao je sebe u dela
U mnogim njegovim delima glavni lik može da se doživi kao zamenik za samog Godara.
U Preziru (Le Mépris) iz 1963, Mišel Pikoli igra francuskog dramskog pisca koji je dobio zadatak da preradi filmsku adaptaciju Uliksa.
Film istražuje tenziju između komercijalizma i kreativnosti, a opisuje i brak koji se raspada, zasnovan na Godarovom vezom sa Anom Karinom, zvezdom nekoliko njegovih filmova.
Likovi u njegovom filmu često su glasnici njega samog, ali u kasnijim godinama učinio je sebe centralnim delom filmova.
Godine 1995. snimio je autobiografski ŽLG/ŽLG – Autoportret u decembru a u njegovim filmskim esejima pojavljuje se i njegov vlastiti glas, najskorije u Knjizi slika iz 2018.
Američki filmski kritičar Rodžer Ebert opisao je Godara 1969. kao „duboko uronjenog u vlastiti svet” , što je dobro objašnjenje zašto Godarovi filmovi mogu da bude istovremeno toliko prepoznatljivi i toliko frustrirajući.
Znao je da bude „gad”
Ne bez osnova, Godar je imao reputaciju da je težak i privatno i profesionalno.
Njegova dva braka, prvi sa Anom Karinom a potom sa Anom Vjazemski, bila su burna, što se prenelo i na filmove.
Besan zato što je producent Ijan Kvorijer premontirao njegov dokumentarac o Stonsima iz 1968. godine Simpatija prema đavolu, Godar ga je udario pesnicom u lice kad je film prikazan u Londonu.
Došlo je do teške svađe sa njegovim prijateljem, još jednim velikim novotalasnim režiserom Fransoom Trifoom.
Godar je 1973. pisao Trifou napavši njegov najnoviji film, Američka noć, i zatražio od njega sredstva da mu snimi odgovor.
Trifo mu je besno odgovorio, optuživši Godara da se ponaša kao „gad” i navevši godine i godine neprimerenog Godarovog ponašanja.
Trifo je, naravno, odbio da plati za Godarov film.
Njihov odnos se nakon toga nikad nije popravio.
Ali saradnja sa drugima takođe je bila važan deo njegove karijere.
Njegovi rani filmovi ne bi bili isti bez Karine ili Vjazemski, niti Godarovog surogata Žan-Pol Belmonda.
Sklopio je tesno partnerstvo sa levičarskim misliocem Žan Pjerom Gorinom, i kamermanom Raulom Kutarom, koji je rekao:
Od sedamdesetih, njegov najvažniji saradnik bila i je njegova životna partnerka švajcarska režiserka En-Mari Mjevil.
Ali poslužio je i kao inspiracija
Filmske industrije širom sveta imale su vlastiti Novi talas.
Američki Novi talas podario nam je dela kao što su Boni i Klajd, Kineska četvrt i Ajkula.
Dela samog Godara – bilo da su lična, eksperimentalna, politička ili sva tri odjednom – izvršila su ogroman uticaj na druge.
Američki režiser Kventin Tarantino nazvao je vlastitu producentsku kuću A Band Apart, što je referenca na Godarov film iz 1963. godine Neobična banda (Bande à part).
Italijanski režiser Bernardo Bertoluči uvrstio je posvetu njemu u svoj film Sanjari.
Godarov uticaj može da se vidi u zamućivanju granice između dokumentarizma i fikcije iranskog režisera Abasa Kijerostamija ili u tematski i formalno provokativnim delima Danca Larsa Fon Trira.
Četiri Godarova filma našla su se na listi 50 najboljih filmova svih vremena britanskog časopisa Sajt end saund – Do poslednjeg daha, Prezir, Ludi Pijero i Istorija filma.
Tom Pul
Godard, filmovi, Francuska napisao/la P.U.L.S.E dana
Pregled tekstova autora – P.U.L.S.E →