Kontroverzna Makartijeva era, (ne)čuvena po političkoj represiji, optužbama, špijuniranju i progonu antiAmerikanaca, nije zaobišla ni zlatni Holivud. Pedesetih godina prošlog vijeka na produkcijskoj „crnoj listi“ u Gradu anđela brzo su se našli brojni režiseri, scenaristi, producenti… a njihov kreativni rad bio je praktično onemogućen.

Jedan od nezvanično „zabranjenih“ filmskih autora bio je i maestro „ličnih priča“ Elija Kazan. Nakon svjedočenja u vezi s (anti)komunističkom paranojom u američkom Predstavničkom domu, uperio je prst u nekoliko ključnih filmskih igrača tog vremena… I ubrzo su počeli da ga „ignorišu“.

Odgovor mrziteljima

To, naravno, nije spriječilo Kazana da nastavi da se bavi filmom po svojoj mjeri. Tako je početkom pedesetih godina prošlog vijeka i došao do ideje da adaptira višeslojnu priču „Crime on the Waterfront“, produkt istraživačkog novinarstva objavljen 1948. u novinama The New York Sun, a za koji je autor Malkolm Džonson nagrađen Pulicerom.

Iako se već krajem četrdesetih godina šuškalo, da na dokovima Njujorka na istočnoj obali Sjedinjenih Država, glavne odluke donose kriminalci, zahvaljujući ovim tekstovima, slika korupcije bila je i zvanično otkrivena. Na koncu, Kazan je ušao u projekat „On the Waterfront“ ne znajući da će ova igra etike i korupcije biti prelomna, što za njegovu poziciju u Holivudu, što za kretanje krimi-drame kao žanra u budućnosti.

Već u startu svima je bilo jasno da Kazan jarko želi adaptaciju koja bi mu omogućila da mrziteljima adekvatno odgovori, bez obzira na to kolike prepreke mora da pobijedi – bilo da govorimo o scenariju, produkciji ili, pak, odabiru glavne muške uloge. Iako mu je inicijalni scenarista „pobjegao“ (Artur Miler nije mogao da oprosti dotadašnjem prijatelju svjedočenje u Predstavničkom domu), Kazan je odabrao jednu drugu kontroverznu figuru, Bada Šulberga.

I dok je inicijalna ideja zapravo bila adaptacija novinarskih tekstova, Šulberg je fokusirao skript i na sopstvena istraživanja na ovu temu. Tu se posebno ističe dio u čijem je centru konverzacija sa lokalnim sveštenikom, ocem Berijem (Karl Malden).

Diplomatski pregovori

U krimi-drami „On the Waterfront“, Kazan je uspio da prenese atmosferu i prikaže kulturu izuzetno teških uslova života onih Njujorčana koji su provodili vrijeme na dokovima, istovremeno postavljajući pitanje o snazi borbe pojedinca protiv jednog koruptivnog sistema.

Ovaj klasik, premijerno prikazan 28. jula 1954. u Njujorku, jedan je od rijetkih filmova iz ovog perioda čija je krajnje jednostavna fabula ostavila gledaoce da dugo razmišljaju o moralnim dilemama i borbi za pravdu, čiji trnoviti put kreće sa korupcijom. Impresionirao je i publiku i kritičare snažnom režijom, sjajnim dijalozima i impresivnom fotografijom Borisa Kofmana, koja snažno doprinosi filmskoj atmosferi i naglašava glavnu socijalnu poruku.

I dok se Kazan, zbog političkih kontroverzi, borio na svim frontovima, onaj najzanimljiviji dio borbe dogodio se pri odabiru glavne muške uloge. S obzirom na to da se našao u prilično nezahvalnoj poziciji tokom „nezgodne“ Makartijeve ere, ubjeđivanje nije upalilo, pa je producent Sem Špigel preuzeo diplomatsku ulogu, ušao u pregovore i, na koncu, uspio da dovede Marlona Branda.

Nemjerljiv uticaj

Uloga Terija Meloja, radnika koji mora se mora da se prilagodi i shvati kako da zadrži pravu kičmu tokom sudara mita, korupcije i (ne)moralnih igara, bila je jedna od onih sredinom dvadesetog vijeka čiji je nemjerljiv uticaj promijenio opšte viđenje toga kako treba da izgleda gluma u filmu u holivudskoj produkciji. Uprkos tome što Brando nije bio siguran da je pravi izbor za ovu ulogu, Kazan je do maksimuma iskoristio njegov talenat i njegovim nezaboravnim performansom zaokružio fenomenalne monohromne kadrove na dokovima.

Pored očiglednog filmskog i tehničkog uticaja na kinematografiju pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka, Kazanov hit „On the Waterfront“, uticao je i na one promjene koje se tiču socijalnog aspekta, odnosno istorijskog trenutka u kojem se zemlja nalazila. Vlasti u Sjedinjenim Državama konačno su shvatile da nešto moraju da učine na polju korupcije.

Na koncu, ostvarenje „On the Waterfront“, zbog svoje specifičnosti, otvorilo je mnoga vrata, što filmu kao mediju, što politici, što samom Brandu. Kazanova režiserska vizija i duboka socijalno-politička analiza ostavili su dubok i trajan trag na filmsku industriju, postavljajući standarde u vezi sa tim kako se efektno vizualizuje dubina filmskog lika, koji traži svoje etičko mjesto u kontroverznom društvu.

Kontroverzni Oskar za muziku

Uprkos brojnim kontroverzama koje su ispratile ovo remek djelo, njujorška krimi-afera „On the Waterfront“ bila je apsolutni hit na uručenju Oskara naredne godine. Od 12 nominacija u deset kategorija (čak četiri za najbolje sporedne uloge), film je trijumfovao u osam. Brando je osvojio prvog Oskara za glavnu mušku rolu; Kazan i Špigel odnijeli su priznanja za režiju i najbolji film, a trijumfovali su i Eva Mari Sent (najbolja sporedna ženska uloga), kao i Kofman za fotografiju.

Ipak, ni uručenje Oskara nije prošlo bez kontroverze. „On the Waterfront“ izgubio je Oskara u kategoriji najbolje originalne muzike zbog sada zaboravljenog vesterna „The High and the Mighty“ (Vilijam Velman, 1954). Tada je Dimitri Tiomkin trijumfovao umjesto maestralnog Leonarda Bernštajna, što je nezamislivo i dan-danas, čitavih sedam decenija nakon premijere.

Leila Murseljević

Izvor: Pobjeda

Tekstovi o filmu na portalu P.U.L.S.E

  Brando, Kazan, Na dokovima Njujorka, On the waterfront, Pobjeda