Američki antropolog srpskog porekla Trojan Stojanović u svojoj monumentalnoj studiji nazvao je Balkan „prvom i poslednjom Evropom” imajući u vidu i značaj ovih prostora za geografsko širenje prvih neolitskih civilizacija, kako to znamo i iz studija o Lepenskom viru, Vinči ili Starčevu. Iako je Balkan bio kolevka Evrope, izraz „balkanizacija” proširio se u svetske jezike s krajem 19. i početkom 20. veka kao sinonim za usitnjavanje geopolitičkih entiteta. To nam potvrđuje i letimičan pregled porasta broja država u regionu u protekla dva veka. Dok su prostorom Balkana uoči Prvog srpskog ustanka dominirala dva carstva, broj suverenih entiteta se nakon Prvog svetskog rata povećao na šest, da bi sa 21. vekom taj broj dostigao skoro celo tuce.

Više posebnih političkih entiteta na jednom prostoru automatski i strukturno dovodi do potencijalno većeg broja mogućih sporova, rasprava, sukoba oko teritorija, resursa, identiteta, jezika… U svom „Načertaniju” mudri Garašanin je ukazao na posledice nacionalističkog egoizma:

„Ako bi Srbija svojim sosjedima taj nesrećni i zli primjer davala da ona samo na sebe misli, a za nevolju i napredak ostalih ne bi marila, nego bi to ravnodušno smatrala, to bi onda jamčano i ovi samo na njenom primjeru sljedovali, ne bi je slušali, i tako bi umesto sloge i jedinstva nastupilo nepovjerenije, zavist i nesreća”.

„Nepoverenje, zavist i nesreća” je ono što nam je ostalo u nasleđe nakon raspada Jugoslavije, ratova i nove balkanizacije iz 90-ih godina prošlog veka i što države Zapadnog Balkana, uključujući Srbiju, nikako ne uspevaju da prevaziđu. Ovo „nasleđe“ je povod da balkanske vladajuće kleptokoruptivne elite zasnuju sopstveni legitimitet i ostanak na vlasti putem produžavanja i izazivanja regionalnih svađa i ignorisanja dugoročnih interesa celine balkanske zajednice.

Biti demokrata, pisao je još 1948. godine mađarski mislilac Ištvan Bibo u svojoj „Bedi malih istočnoevropskih država“, pre svega znači biti oslobođen strahova: ne bojati se ljudi koji drugačije misle ili govore drugim jezikom, ne bojati se zavere, nepoznatih zlih namera tzv. neprijatelja… i „uopšte svih onih imaginarnih opasnosti koje postaju stvarne opasnosti samo stoga što ih se plašimo“. Stanje strukturne „neuravnoteženosti“ i društvenih frustracija dovodi do stanja društvenog straha i kolektivne histerije koje su sa svoje strane rodile „najstrašnijeg monstruma modernog evropskog političkog razvitka – antidemokratski nacionalizam“.

Uključivanje celog regiona u Evropsku uniju predstavljalo bi prirodnu branu protiv eksplozivnog šovinizma i način da se mreža virtuelnih ili stvarnih sukobljavanja pretvori u mrežu uspešne balkanske saradnje. To se već pokazalo u slučaju drugih evropskih regiona – ne samo onih na zapadu, severu i jugu kontinenta, već i kod zemalja centralne i istočne Evrope. Ali imajući u vidu činjenicu da je članstvo u EU za Zapadni Balkan i dalje više projekat, a ne neposredna perspektiva, bilo bi poželjno da zemlje regiona traže takve oblike međusobne saradnje koja bi se zasnivala na konceptu razvoja zajedničkih politika, uzajamnoj solidarnosti i kolektivnoj empatiji.

Demokratska smena autokratskog režima u Beogradu, do koje će nesumnjivo doći, podrazumeva i nove demokratske inicijative prema susedima Srbije. One bi uključivale i nove okvire i politike regionalne saradnje u čijem centru bi bilo pitanje bezbednosti za sve – pojedince, društva, narode i države. Osećaj bezbednosti eliminiše osećaj neodređenog straha koji sa svoje strane izaziva kolektivnu histeriju i agresiju. U srcu novog okvira za regionalnu saradnju (NORS) bila bi izgradnja poverenja zasnovanog na eliminisanju veštački izazvanog straha od suseda. Ovo je utoliko potrebnije imajući u vidu politički podstaknuti karakter pojedinih sporova u regionu. Pojedini službeni i međudržavni odnosi drastično zaostaju za nivoom spontane društvene i individualne komunikacije i kulturne saradnje.

Duško Lopandić

Izvor: NIN

  Balkan, Društvo, Duško Lopandić, Evropa, NIN, Politika