Kada se prije tačno 45 godina u kinima širom Sjedinjenih Američkih Država pojavio film kojeg je Stiven Spilberg zamislio skoro pet godina ranije, a uspio realizirati tek koncem desetljeća svima je bilo jasno ono najočiglednije – režiser je uspio snimiti ozbiljan naučno-fantastičan film o temi koja se do tada smatrala pomalo pulp i bila rezervisana za režisere sa manje ambicija i filmskog znanja.

Bliski susreti treće vrste revolucionarizirali su ne samo cijeli žanr nego su promijenili i način na koji se gledalo na takvu vrstu filmova.

U čemu je bila tajna Spielbergovog uspjeha? Danas znamo: u mnogim sitnim elementima filmske naracije, ali najviše u pristupu temi, jer je Spielberg bio prvi reditelj u savremenoj kinematografskoj povijesti koji je u potpunosti hipotetički susret sa izvanzemaljskim životom podvrgnuo pravilima racionalnosti i filmskog realizma.

Gledajući film iz današnje perspektive djeluje potpuno nestvarno da je intergalaktički susret dviju potpuno autonomnih oblika života, onog ljudskog i izvanzemaljskog, Spielberg oblikovao bazirajući ga na modelu susreta, pretpostavivši da bi „bliski kontakt“ trebao nositi dramu premošćavanja, a ne latentno i zatim otvoreno ispoljenog sukoba.

Ta drama Spielbergovog susreta dvije zajednice inteligentnih bića predstavljena je kao pokušaj „civliliziranog“ uspostavljanja komunikacije i ona suštinski glorificira mit o naučnom saznavanju svijeta priznavajući i iluminirajući intuitivnu čovjekovu želju da prevaziđe granice poznatog i spoznatljivog.

Hipotetičko realno

Spielberg je u filmu izbjegao zamku s kojom se fikcija o izvanzemaljskom borila od kada je žanr ustanovljen, a to je da bude estetski niska zabava koja je služila kao narativni poligon za kreiranje što nevjerovatnijih svjetova.

Prebacujući perspektivu sa fantastičnog na hipotetično realno i susret ljudske svijesti sa izvanzemaljskom iz sfere agonalnog u prostor mogućeg, Spielberg je kreirao psihološku melodramu gdje se jasno mogu vidjeti konsekvence jednog takvog susreta.

Taj susret je u Spielbergovoj viziji šokantan na semantički pozitivan način – on čovjeku (Richard Dreyffus) donosi vrstu znanja i spoznaje s kojom se teško može nositi na individualnom i socijalnom planu.

Dok njega proganjaju slike i predstave susreta, snažne, realne i potresne, suočava se sa zajednicom koja njegovo ponašanje razumijeva kao devijantno i nekonvencionalno; on je zbog svojih spoznaja pretvoren u društvenog apartida i sukob koji Spielberg potencira nije onaj između dvije vrste života nego onaj između čovjeka spremnog da se suoči sa novim epistemološkim istinama i onog koji vjeruje da je njegov empirijski okvir spoznavanja konačan oblik postojećeg svijeta.

Oblikovao ljudsku percepciju

Bliski susreti treće vrste je jedan od rijetkih filmova koji je u povijesti kinematografije svojim hipotetičnim realizmom tako snažno uticao na ljudsku percepciju snažno oblikujući predstavu izvanzemaljskog života.

Izvanzemaljca je Spielberg predstavio kao apsolutno drugo, ali u jednu ruku i humanizirano i samo spremno da širi obzor svojih spoznaja.

U takvom svijetu najbolji jezik komunikacije je matematičko-zvučna abeceda koju izvanzemaljska inteligencija postavlja čovječanstvu kao modus operandi susreta, a scene u kojima se Spielberg poigrava sa apsolutnom simetrijom tonova, svjetlosnih signala i rukovnih znakova ostale su do danas model za imaginiranje „razgovora sa izvanzemljskim formama života“.

Psihološka drama glavnog junaka

Posebno mjesto u cijeloj filmskoj predstavi sureta sa izvanzemaljskom formom života zauzima ličnost Roy Nearyja i njegova psihološka borba sa demonima spoznaje. Nakon upečatljivosti prvobitnog susreta sa izvanzemaljskom inteligencijom, Neary postaje toliko opčinjen spoznajom da ljudska vrsta nije jedini inteligentni i samosvjesni oblik života u svemiru da manijakalno počinje tražiti način da dođe do još jednog susreta.

Ta mu se želja na koncu i ispunjava i on postaje pionir u komunikaciji sa izvanzemaljskom inteligencijom, čovjek koji simbolizira prometejsku želju za usvajanjem novih spoznaja.

Nije mali broj ljubitelja i poznavalaca filmske umjetnosti koji su Bliske susrete treće vrste označili kao jedan od najuzbudljivijih filmova snimljenih u historiji kinematografije.

Cijeli žanr naučne fantastike dobio je Spielbergovom „intervencijom“ novi poticaj i novi život, a svi filmovi snimani na sličnu tematiku ogledali su svoju vrijednost u odnosu na Bliske susrete treće vrste. Četiri i pol decenije nakon premijernog prikazivanja film još uvijek ima prvobitnu izražajnu snagu, a svojom idejom i svojim porukama i dalje je jedan od intelektualno najnaprednijih filmova ikada snimljenih.

Jasmin Agić

Izvor: Al Jazeera

Tekstovi o Spilbergu na portalu Pulse

  Al Jazeera, Bliski susreti treće vrste, Film, Naučna fantastika, Stiven Spilberg