Lice i glas – Zabilješka o glasbi

Pokušaj modernog bijelog čovjeka da nametne univerzalni i obavezujući karakter tehnike kao svog logosa možda nigdje nije vidljiviji nego na primjeru dvostruke sekularizacije glasbe. Pri tome pod sekularizacijom mislimo ispražnjenje nečega od vlastite svrhe. Kao i u slučaju pisma, o čemu piše Rolan Bart govoreći o religijskoj svrsi najstarijeg poznatog (kineskog pisma), i bitak glasbe (pojanja i pjevanja) predstavljala je komunikacija sa Bogom. U onom trenutku kada je iz glasbe izbačen Bog (Lice Drugog kome se poje i pjeva) a pojanje i pjevanje postalo samoerotično (premet zabave), izvršen je prvi akt sekularizacije. Drugi akt sekularizacije glasbe izvršen je u modernoj klasičnoj muzici kada je iz glasbe izbačen Čovjek (Glas koji poje i pjeva). U tom trenutku glas je zamjenjen tehnikom (instrumentom) a glasba je izgubivši i Lice i Glas postala muzika. Na taj način muzika bijelog modernog čovjeka izgubila je i logosnu i ontološku dimenziju.

Osnovni element glasbe je glas. Osnovni element muzike je instrument. Nasuprot glasu kao centralnoj figuri sabornog patosa horskog predmodernog pojanja stoji racionalni nihilizam matematički egzaktnih modernih muzičkih konstrukcija. Dominacija glasa u predmodernim glasbenim oblicima (ovdje valja napomenuti da u obzir ne uzimamo u svrhu komercijalizacije rekonstruisane i adaptirane predmoderne glasbene oblike koji su kao takvi već deontologizovani jer su saobraženi i položeni u logiku kapitala), prisutna je (na duhovan ili pak folkloran način) gotovo u svim tradicijama. Stari hrišćani su bogosluženja izvodili pojanjem (na grčkom jeziku) smatrajaći da je ljudski glas najsavršeniji instrument te da zbog toga jedino on može da veliča slavu Boga. Vizantijsko pojanje je nastavljeno u pomjesnim pravoslavnim kulturama na različitim jezicima u kojima pored duhovne glas dominira i u folklornoj muzici.

Kod Srba dobar primjer dominacije glasa u duhovnoj muzici predstavljaju neumski notni znaci među čijim autorima je najpoznatiji Kir Stefan Srbin sa čuvenim pojanjem „Ninja sili nebesnije“ (Sada nebeske sile).

Takođe kod Srba ali u folklornom smislu dobar primjer predstavlja srpski svirac Dragan iz Prizrena koji je bio gradski muzičar u Dubrovniku 1335. godine.[1] Kod Bugara dobar primjer dominacije glasa u folklornoj muzici predstavlja Hubava Milka

a u duhovnoj Blagoslovi duše moja.

od Rusa dobar primjer dominacije glasa u duhovnoj muzici predstavlja Agni Parthene

u folklornoj Išla dva brata.

Kod Gruzina dobar primjer u duhovnoj muzici predstavlja Pojanje psaltira

a u folklornoj Kavkaska balada

Sličnih primjera ima mnogo i kod Grka, pravoslavnih Arapa itd.

Nakon pada Zapadnog rimskog carstva, liturgijsko pojanje na Zapadu podjednako kao i na Istoku podlijegalo je lokalnim pomjesnim uticajima. Međutim za razliku od pomjesnog ustrojstva pravoslavnog Istoka, na Zapadu je lokalna autokefalnost predstavljala opasnost za autoritarno ustrojstvo i na taj način obezbjeđeno jedinstvo Rimske crkve. Zbog toga je rimski papa Grgur I početkom VI vijeka standardizovao pojanje na cjeloj teritoriji zapadnog bogosluženja u tzv. Gregorijanske korale koji su kao i vizantijsko pojanje izvođeni jednoglasno bez instrumentalne pratnje ali na latinskom jeziku.

Nešto kasnije (u VIII vijeku) orgulje (donešene iz Vizantije) postaju obavezan instrument u rimokatoličkom bogosluženju čime unutar zapadnog svijeta započinje sekularizacija glasbe i njeno pretvaranje u muziku čemu su u najvećoj mjeri (razvoju i popularizaciji instrumentalne muzike) doprinosili tzv. putujući muzičari (cirkusanti).

U jevrejskoj tradiciji takođe moguće je zapaziti centralnu ulogu glasa kako u folklornoj muzici (npr. Hava Nagila)

tako i u duhovnoj (Sh’ma Israel)

Slično određenje važi i za islamsku sufističku (dervišku) tradiciju

kao i za aboridžinske, zulu  i egipatsko-nubijske

napjeve te napjeve Inka (Bolivija, Peru Ekvador)

naroda Ainu (starosjedilaca sjevernog Japana)

koji su identični napjevima sjevernoameričkih indijanaca (Čejenski ratni ples)

Pjesma hrabrosti Sijuksa

ili pak Apačka ratna pjesma

Nasuprot glasbi, moderna muzika nastala instrumentalizacijom Gregorijanskih korala a koja se vezuje za imena kao što su Bah, Stravinski, Mocart, Betoven, Vivaldi itd., te postmoderna muzika nastala daljom instrumentalizacijom koju karakteriše sve veći stepen osamostaljivanja tehnike a koja se vezuje za pravce kao što su rok, pank, tehno, rejv, haus itd, patos kao telos muzičnosti nastoje proizvesti instrumentima a ne glasom (dakle na tehnički način).

Zbog toga savremena muzika postaje pitanje tehnike ili tehničko pitanje. U muzici koja je postala primjena tehnike logos više ne stanuje (bar ne na bitan način). U svijetu u kome je muzika postala tehničko pitanje ni čovjek više ne stanuje pjesnički (liturgijski). Ako je, kako to proizilazi iz navedenog, prisutnost glasa u „muzici“ mjerilo njene logosnosti i ontologičnosti, onda budućnost muzike zasigurno ne pripada logosu zapadnog čovjeka.

За ПУЛСЕ Немања Ђукић

[1] Pejović. R., Srednjevekovna muzika, u: Istorija srpske kulture, Dečije novine, Gornji Milanovac, 1996, str. 53.

  glas, Muzika, Nemanja Đukić, pojanje, Vizantija