Estetika i kultura, kako već na prvi pogled deluje, imaju nešto zajedničko. Štaviše, mnogo toga ih čini povezanim. Kultura je, doduše, širi pojam od estetike, ali je, uz to, i daleko neodređeniji. Kako je poznato, kada bi estetika bila definisana u svom najvećem mogućem opsegu, ona bi tada zahvatila svet svih čulnh pojava, pa čak i onih izvančulnih, po kojima čulnost kao takva jeste, odnosno, na osnovu kojih je svako pojavljivanje/opažanje/recepcija uopšte moguće/a – recimo, ukoliko stvari estetike odredimo u svetlu Kantovih (Kant) tumačenja iznetih u Kritici čistog uma [1], a koja su nam problemski gledano, te u ovom kontekstu tumačenja, značajna. S druge strane, i pojam kulture može biti protumačen kao onaj predmet istraživanja koji je rezultat sveukupnog delovanja čovečanstva, bilo u materijalnom ili duhovnom pogledu (što, naravno, jedno drugo ne isključuje).

U oba slučaja, pokušaj razjašnjenja šta je estetika, a šta kultura, počiva kako na imanenciji, tako i na transcendentnim (duhovnim), odnosno transcendentalnim (shvaćeno u Kantovom smislu reči) osnovama mogućeg tumačenja ovih pojmova. Iako je estetika u osnovi teorija, a kultura praksa, spajanje ova dva koncepta u sintagmu “estetska kultura” ne ide baš glatko. Zbog čega je to tako? Po našem mišljenju, očevidno je da se prilikom pokušaja pripajanja onoga što je estetsko najrazličitijim kulturalnim fenomenima koji nose zajednički imenitelj – kultura, estetsko danas proširuje u mnogobrojnim pravcima (pre svega, posredstvom delovanja novih komunikacionih i medijskih tehnologija), dok poimanje kulture ili ostaje određeno u tradicionalnom smislu reči, ili bitno menja svoju suštinu. I to je, upravo, ona tačka zaokreta koju smo želeli da sugerišemo naslovom teksta.

Ukoliko bismo, međutim, i dalje insistirali na intuitivno opaženoj bliskosti između onih shvatanja estetskog koja su u funkciji izgradnje i/ili prepoznavanja pojma kulture, naišli bismo, u pojedinim interpretacijama, na još jednu sličnost ili zajedničko svojstvo. Kada je reč o kulturi kao povesno-dijalektičkoj tvorevini, francuski sociolog kulture Pjer Burdije (Bourdieu), na primer, nedvosmisleno ukazuje na činjenicu da je ona klasno utemeljena. Slično, na tragu Burdijeovih opservacija, razmišlja i savremeni teoretičar medija i kulture Džon Fisk (Fiske)[2] kada govori o estetici.

Za Burdijea, kao kritički/humanistički orijentisanog sociologa (kulture) nema vrednosno neutralnih reči.[3] To važi kako za kulturu, tako i za sve druge fenomene koji se sagledavaju u društveno-istorijskom dijapazonu zbivanja. Pozivajući se na Burdijeovo razlikovanje kultura, koje je u osnovi klasnog porekla (razlikovanje proleterske od buržoaske kulture, na primer) Fisk nastavlja u istom interpretativnom ključu tvrdeći za (vladajuću) estetiku, koja takođe obavlja neku vrstu “klasne diskriminacije”, sledeće:

“Estetika usmerava svoje vrednosti prema strukturi teksta, pa stoga zanemaruje one društvene faktore koji povezuju tekst i svakodnevni život.”[4]

Dakle, estetika kao aksiološka disciplina odista vrednuje, ali je njen proces valorizovanja, čini se, okrenut ka “unutra”, a ne ka društveno-istorijskoj, odnosno svakodnevnoj kulturalnoj praksi, što bi predstavljalo tumačenje izvedeno u duhu interpretacija kako Fiska tako, prethodno, i Burdijea. Slično stoji, prema Fiskovom mišljenju, i sa institucionalizovanom, vladajućom kritikom koja je u neposrednoj vezi s izricanjem vrednosnih sudova savremene i svake druge estetike.[5]

Iako je, u pomenutim teorijskim uvidima, reč o kritičkom uglu interpretiranja kako kulture i njenih fenomena, tako i estetike (mada se ovde ne referiše isključivo na estetiku kao filozofsku dsciplinu, već se pre misli na dominantni ukus i stilove vremena), postojanje kulture i estetike u današnjem dobu nije radikalno osporeno, već su pomenuti autori, po našem shvatanju, sugerisali neophodnost njihovog kritičkog preispitivanja, kao i problemskog utemeljenja u odnosu na postojeću društvenu praksu i klasno definisane odnose u njoj. I ranije je, kako je poznato, marksistička teorija postavljala slična pitanja. Recimo, Lukač (Lukács) je u svojim razmatranjima o duši i oblicima[6] osporio kako kulturu, tako i estetsku kulturu savremenog doba.[7]

O čemu je, zapravo, reč? Šta je, povodom aktuelne filozofske, odnosno estetske kulture ono što je problematično i zbog čega se ona u pomenutom Lukačevom spisu radikalno dovodi u pitanje, i to u gotovo svim njenim pojavnim oblicima? Da li je reč o etičkom kriticizmu, odnosno o kritici savremene estetske (umetničke) prakse, ili pak o kritici kulturalnih i estetskih odnosa kao društvenih odnosa? Lukač, naime, smatra da današnja kultura ne postoji, a kada to tvrdi, referiše, u stvari, na nepostojanje estetske kulture. Ovakvi iskazi, artikulisani u fazi Lukačevog ranog stvaralaštva, svakako su tvrdi, i u izvesnom smislu reči ekstremni. Moguće tumačenje o negiranju postojanja (etetske) kulture danas ukazuje, zapravo, na problematičnost same relacije koja se aktuelno uspostavlja između onoga što je estetsko s jedne strane, i tradicionalno mišljene kulture i njenih fenomena, s druge strane.

Osnovna argumentacija osporavanja čak i  postojanja estetske kulture našeg vremena sastojala bi se u sledećem: nagomilavanje estetskih draži i utisaka, karakterističnih za savremeno doba, u direktnoj je sprezi s fenomenom nestajanja kulture. Time se ono što je estetsko, s jedne, i nasleđene kulturalne forme, s druge strane, direktno konfrontiraju – rečju, estetski momenti (kulture) rade, u stvari, protiv kulture, odnosno u kontrasmeru u odnosu na njene tradicionalne oblike pojavljivanja. Na taj način, estetski fenomeni potiskuju kulturalne fenomene, zauzimajući, u sve većoj meri, njhovo nekadašnje mesto. Danas se, dakle, na tragu Lukačevih promišljanja, ne može ni misliti estetska kultura, jer je to kontadikcija u pojmu, ukoliko se on primenjuje na planu savremenosti.

Štaviše, jedan broj istaknutih teoretičara današnjice govori u prilog potkrepljenju ove izvorno Lukačeve teze, definišući sadašnje vreme kao epohu u kojoj je dominantna tzv. estetika nestajanja. Pol Virilio (Virilio), primera radi, u svojim mnogobrojnim delima varira ovu tezu, smatrajući, u načelu, da estetika savremenih medija, te različiti derivati novih komunikacionih tehnologija, potiskuju sve ranije načine manifestovanja stvarnosti, i to ne samo kulturalno i umetnički definisane realnosti, već i stvarnosti kao takve, u celini uzevši. Po njegovom mišljenju, sveopšta virtuelizacija koja danas zahvata i tržišne odnose, za koje je u poznom kapitalizmu signifikantan pojam “tržišnog mehura”, prerasta u “vizuelni mehur kolektivnog maštanja”[8] koji svet kulture neposredno  uvodi u zonu rizika od eksplozije tzv. “informatčke bombe”.[9]

Paradoks koji Lukač sugeriše, odnosno stavlja potencijalnim interpretatorima na uvid, počiva, zapravo, na ideji sistematskog iščezavanja tradicionalnih kulturalnih formi (tragedija, filozofija, arhitektura, monumentalno slikarstvo, i dr.) koje potiskuju estetski nadražaji što još nisu zadobili odgovarajuće oblike/forme. Tako, umesto poznatih kulturalnih formi koje su, prema ovim tumačenjima, aktuelno u defanzivi, estetski privid prvenstveno ne-umetničke stvarnosti preuzima primat u domenu artikulisanja savremene kulturalne scene. Drugim rečima, umesto “autentičnih” umetničkih i kulturalnih formi danas se susrećemo sa odustvom oblika, čime se čitava stvarnost kulture pretače u nekakvo opšte “raspoloženje”, “atmosferu” (mood). Favorizuje se, dakle, estetski ambijent, dok tradicionalno određene forme umetnosti i kulture načelno iščezavaju. Ukratko, bitan je estetski oset, a ne njegovo uobličenje.

Šta se, u stvari, danas događa s nekadašnjim formama umetnosti i kulture, odnosno s estetskim formama, generalno uzevši? Da li se one slivaju jedne u druge, čineći svojevrsne čulne hibride, ili se, pak, bilo u potpunosti ili delimično, rastaču u nekakvoj neodređenoj estetskoj atmosferi? Ko kreira taj novi etetski ambijent i na osnovu kojih standarda? Kakav je doprinos medija ovoj „tranzicionoj fazi estetike“, odnosno njenog prelaska iz tradicionalnih oblika izražavanja u umetnosti i kulturi u one pojave koje su odraz delovanja tzv. medijske kulture? Nije li, zapravo, ta nova estetska kultura, kojom se razrešava lukačevska paradoksija njene (ne)mogućnosti – ništa drugo do tzv. medjska kultura našeg doba?

Rečju, da li je današnja estetska kultura isto što i medijska kultura, i kakvi su pojavni oblici karakteristični za ovu kulturu? Po našem mišljenju, današnju kulturu, te estetska iskustva koja stičemo u njoj, velikim delom primamo putem medija, dakle posredovano. Mediji su ti koji grade naš estetski (čulni) ambijent, a pošto je reč o iskustvima posredovanim savremenom tehnologijom, to je ovaj ambijent standardizovan uglavnom po meri medija – bilo masovnih ili novih komunikacija. Ako prenebregnemo, ovom prilikom, estetska iskustva koja dobijamo zahvaljujući medijima masovnih komunikacija, na čije smo standarde i formate (forme) takoreći navikli, primetićemo pojavu velikog spektra novih oblika manifestovanja medijske kulture, koji nam omogućavaju najrazličitija estetska iskustva kakva ranije nisu bila zamisliva.

Recimo, italijanski teoretičar medija Vito Kampaneli (Campanelli), u svojoj knjizi koja se bavi tzv. Web estetikom, odnosno uticajem digitalnih medija na savremenu kulturu i društvo,[10] podcrtava aktuelnu proliferaciju mrežnih tehnologija, platformi i softvera, smatrajući da one nude čitav „katalog“ novih estetskih strategija koje daju poseban pečat današnjem svetu kulture. Najnovije mrežne tehnologije, naime, utiču i na inovativne socio-kulturalne prakse, te postaju neka vrsta agenta estetizovanja globalne kulture i sveta oko nas. Međutim, uprkos ovoj proliferaciji novih ekspresivnih formi u kulturi današnjice, savremene estetike i teorije medija u velikoj meri zanemaruju ovu problematiku. Nasuprot tome, aktuelna kulturalna praksa Mreža je, kako smatra Kampaneli, upravo onaj posrednik koji stoji između novih medija i društva, podstičući širenje ideja i odgovarajućeg korisničkog ponašanja koje omogućava oblikovanje novih estetskih formi, odnosno savremenog sveta kulture i društvenog okruženja.

No, transformisanje etetskih formi kulture u medijske oblike ekspresije, u jednom maksimalno estetizovanom, tj. medijatizovanom svetu današnjice, ne događa se, po našem shvatanju, skokovito, iako pojedni teoretičari medija i kulture smatraju da je reč o novoj tehnološkoj revoluciji, koja izaziva radikalni prevrat u načinu života savremenog čoveka/žene. Štaviše, u tekstovima različitih interpretatora/interpretatorki aktuelne naučno-tehničke “revolucije” pominje se i više faza (dekada) ovog procesa – prva se odnosi na 80-e godine prošlog veka i pronalazak personalnog računara, te mobilnih telefona, digitalne kamere, video-igara, itd; to je era tzv. informatičke revolucije, nakon koje sledi naredna etapa “revolucije”, potekla iz 90-ih godina XX veka –  faza usavršavanja i primene tzv. naprednih tehnologija apliciranih u oblasti fizike (pronalazak Hubble Space teleskopa, na primer), kao i projekti upotrebe novih tehnologija kod intervencija na ljudskom genomu i DNK, i dr.

Sumirajući šta se, u ovom pogledu, događa poslednjih godina, u prvom paragrafu teksta pod nazivom “The Global Technology Revolution” (“Globalna tehnološka revolucija”), navodi se sledeće:

”Life in 2015 will be revolutionized by the growing effect of multidisciplinary technology across all dimensions of life: social, economic, political, and personal. Biotechnology will enable us to identify, understand, manipulate, improve, and control living organisms (including ourselves). The revolution of information availability and utility will continue to profoundly affect the world in all these dimensions. Smart materials, agile manufacturing, and nanotechnology will change the way we produce devices while expanding their capabilities. These technologies may also be joined by ‘wild cards’ in 2015 if barriers to their development are resolved in time.”[11]

Međutim, ima i onih mnenja koja ove promene, što sobom nose i izmene u pogledu vladajućih estetskih formi i kulturalnih praksa, vide kao “estetiku u tranziciji”,[12] a to znači istovremeno prisustvo i tradicionalnih i novih estetskih (medijskih) oblika manifestovanja sveta kulture. Tačnije, danas se ovaj proces daleko više prepoznaje kao “estetika medijske tranzicije” (an aesthetics of media transition), jer to podrazumeva “prelazak” starih u nove forme izražavanja, a koji se događa kao posredovanje između tradicionalnih kulturalnih i medijskih oblika ekspresije (knjige, fotografija, rana faza kinematografij, televizija), te kretanje ka digitalnom, mrežnom, viralnom delovanju u kulturi. To, u isto vreme, po mišljenju pojedinih autora, ne vodi ka vremenu apokalipse,[13] odnosno kraja kulture i njenih tradicionalnih izražajnih formi, već “tranzicija” podrazumeva koegzistiranje starih i novih etetskih oblika i praksa u okvirima savremene kulture. Bilo da su u pitanju revolucionarne promene ili tranzicija, očigledno je da živimo u vremenu intenzivnih transformacija kada je reč o preovlađujućoj estetskoj kulturi koja se dobrim delom vezuje za tehnološke inovacije i pojavu najnovijih oblika medijske kulture.

Ovu globalnu kulturalnu scenu teoretičari kulture i medija najčešće prepoznaju kao liotarovski definisano postmoderno stanje (condition) ili raspoloženje (the postmodern mood), mišljeno u duhu Krokera (Kroker) i Kuka (Cook), na primer. Ova dvojica autora, pri tom, savremnu estetiku tumače u kontekstu procesa konvergiranja kultura, a nakon iskustva kritike postmodernog mišljenja, kao jednog od mnogobrojnih projekata moderne epohe. Estetika i kultura su, po njihovom razumevanju toka zbivanja, povezane zahvaljujući poredovanju novih tehnologija, tvoreći time jednu novu disciplinu – tzv. “hiper-estetiku”.[14]

Mišljena u okvirima teorijskih refleksija koje referišu na tzv. “šok realnosti” (shock of the real), hiper-estetika dovodi u vezu čula tj. čulnu percepciju i recepciju (reč je, između ostalog, i o savremenoj umetnosti, shvaćenoj u rasponu od Magrita /Magritte/ do Madone /Madonna/, kao i drugih aktuelnih pop-ikona). Oslanjajući se na rapoloženje, ambijent ili atmosferu a ne na tradicionalne estetske forme, hiper-estetika istrajava u nesigurnosti, pošto evidentira nestajanje gotovo svih ranijih oblika i načina  pojavljivanja kulture; otuda ona ima posla s ruševinama starih formi – bilo da je reč o umetnosti, filozofiji ili o onoj (estetskoj) kulturi, o kojoj Lukač govori jezikom paradoksa. 

Tako se već u uvodnom delu drugog izdanja knjige ove dvojice autora, koji na izvestan način “prkose” Dijalektici prosvetiteljstva [15] Adorna (Adorno) i Horkhajmera (Horkheimer), iznova navodi paradoks u koji je zapala savremena estetetska kultura, a zajedno s njom i duh moderniteta i prosvetiteljstva.[16] Osnovna ideja njihove studije o postmodernoj sceni je da, zapravo, ambivalentna, nesigurna hiper-estetika, zatečena u stanju panike (“panic sex, panic art, panic ideology, panic bodies, panic noise, and panic theory”)[17] balansira između zaborava (cultural amnesia) starih formi kulture s jedne strane, i njihovog oživljavanja u svetlu upotrebe novih komunikacionih tehnologija u okvirima medijske kulture, s druge strane. Hiper-estetika je, dakle, izdanak nekakvog opšteg postmodernog raspoloženja, odnosno onog estetskog ambijenta, u globalno mišljenoj kulturi, koji je kreiran ili posredovan putem medija i novih tehnologija. 

Nadalje, hiper-estetika, koja se angažuje u polju refleksija najraznovrsnijih čulnih utisaka savremenog doba, primenjuje se na različite medijske entitete, ukratko: ona uglavnom barata slikama, bavi se kultivisanjem, negovanjem medijskih formi i identiteta (image); između ostalog, njen predmet je i medijskim sredstvima generisana umetnost, te artefakti koji su rezultat aktivnosti veštačke inteligencije (Artificial Intelligence, AI). U isto vreme, ona se bavi i izučavanjem estetskih doživljaja medijskih konzumenata i korisnika slika (često sa stajališta neuro-nauka) koji se oblikuju i preoblikuju tehnološkim putem. Savremena empirijska estetika, koja se oslanja na laboratorijska istraživanja ovih procesa, nastoji da, na istom tom tragu, naučno objasni estetske doživljaje koje primamo putem medija ili “produženih čula”, kako bi to formulisao Makluan (McLuhan).

Međutim, uprkos vladajućem estetskom raspoloženju, u koje se, usled sistemskog delovanja medija, potencijalno/realno utapaju sve do sada postojeće kulturalne forme mišljenja i izražavanja, a što nastoji da zahvati i interpretira hiper-estetika našeg vremena, ne može se prenebregnuti njena evidentna nekritičnost prema vlastitoj poziciji mišljenja i – posledično – delovanja; i to kako u pogledu tumačenja supstitucije pojma kulture – estetskim ambijentom i opštim rapoloženjem epohe, tako i onom kulturalnom praksom koja bez problematizovanja sopstvenog položaja i uloge u društvu, podleže svojevrsnoj estetskoj shematizaciji, koju zajedničkim snagama sprovode savremena teorija, medijske tehnologije i njima odgovarajuća politička ekonomija oličena u medjski fundiranom kapitalizmu. Bez odgovarajućeg problemskog stava i angažmana koji dovodi u pitanje poziciju estetike danas i njene aplikacije na savremeni svet, hiper-estetika i sama biva asimilovana u ambijent neodređenih kulturalnih formi, čije lice isplivava na površinu ekranskih kultura samo u svrhu sticanja vidljivosti, popularnosti i, naravno, profita.

za P.U.L.S.E: Divna Vuksanović

Mami Mimici i tati Puru, s ljubavlju

 Odabrana bibliografija sa netografijom:

• “The Global Technology Revolution: Summary”, na stranici: https://fas.org/irp/nic/rand/mr1307.sum.html.
• Campanelli, V., Web aesthetics: How digital media affect culture and society, NAi Publishers – Institute of Network Cultures, Rotterdamm, Amsterdam, 2010.
• Fisk, Dž., Popularna kultura, Clio, Beograd, 2001.
• Golubović, Z., „Doprinos Pjera Burdijea humanizaciji društvenih nauka“, Nasleđe Pjera Burdijea, Pouke i nadahnuća (priredili Miloš Nemanjić, Ivana Spasić), Institut za filozofiju i društvenu teoriju, Zavod za proučavanje kulturnog razvitka Srbije, Beograd, 2006.
• Horkhajmer, M., Adorno, T., Dijalektika prosvjetiteljstva – filozofijski fragmenti, Veselin Masleša, Sarajevo, 1989.
• https://muse.jhu.edu/article/36807.
• Kant,I., Kritika čistog uma (Treće izdanje), BIGZ, Beograd, 1976.
• Kroker, A., Cook, D., The Postmodern Scene: Excremental Culture and Hyper-Aesthetics, 2^nd ed., New World Perspectives,Montréal, 1991.
• Lukač, Đ., Duša i oblici, Nolit, Beograd, 1973.
•  Rethinking Media Change: The Aesthetics of Transition, Edited by David Thornburn, Henry Jenkins, The MIT Press, Massachusetts, USAm Cambridge, London, England, 2003.
• Virilio, P., Informatička bomba, Svetovi, Novi Sad, 2000.

[1] Vid. Imanuel Kant, Kritika čistog uma (Treće izdanje), BIGZ, Beograd, 1976.

[2] Džon Fisk, Popularna kultura, Clio, Beograd, 2001.

[3]Upor. sa fragmentom teksta Zagorke Golubović, „Doprinos Pjera Burdijea humanizaciji društvenih nauka“, u: Nasleđe Pjera Burdijea, Pouke i nadahnuća (priredili Miloš Nemanjić, Ivana Spasić), Institut za filozofiju i društvenu teoriju, Zavod za proučavanje kulturnog razvitka Srbije, Beograd, 2006, str.15.

[4]Džon Fisk, Op.cit., str.149.

[5] Upored. Isto.

[6] Đerđ Lukač, Duša i oblici, Nolit, Beograd, 1973.

[7] Tim povodom, u uredničkoj noti, projekta Muse, a u vezi  Lukačevog paradoksa upotrebe sintagme „estetska kultura“  tvrdi se seledeće: „Lukács’s title embodies a paradox, which he unfolds in the course of the essay. At present, he argues, there is no culture, and especially no ‘aesthetic culture.’ Indeed, it is precisely the emphasis on the ‘aesthetic’ in present-day art and life that is symptomatic of culture’s definitive disappearance and, at the same time, that is inimical to any culture’s forming in modern society. Wherever aesthetic culture has appeared, Lukács asserts, ‘there is no architecture, no tragedy, no philosophy, no monumental painting, no real epic.’” Vid. na stranici: https://muse.jhu.edu/article/36807. Pristupljeno:  30. I 2018.

[8] Vid. Pol Virilio, Informatička bomba, Svetovi, Novi Sad, 2000, str. 111.

[9] Isto.

[10] Vito Campanelli, Web aesthetics: How digital media affect culture and society,NAi Publishers – Institute of Network Cultures, Rotterdamm, Amsterdam, 2010.

[11] Vid. “The Global Technology Revolution: Summary”, na stranici: https://fas.org/irp/nic/rand/mr1307.sum.html. Pristupljeno: 12. II 2018.

[12]  Vid. Rethinking Media Change: The Aesthetics of Transition, Edited by David Thornburn, Henry Jenkins, The MIT Press, Massachusetts, USAm Cambridge, London, England, 2003.   

[13]  „Similar utopian and dystopian visions were a notable feature of earlier moments of cultural and technological transition – the advent of the printing press,the development of still photography,the mass media of the nineteenth century, the telegraph,the telephone,the motion picture,  broadcast  television. In these and other instances of media in transition,the actual relations between emerging technologies and their ancestor systems proved to be more complex,often more congenial,and always less suddenly disruptive than was dreamt of in the apocalyptic philosophies that heralded their apperance.“ David Thornburn, Henry Jenkins, „Introduction: Toward an Aesthetics of Transition“, Isto, str. 2.   

[14] Vid. Arthur Kroker, David Cook,  The Postmodern Scene: Excremental Culture and Hyper-Aesthetics, 2^nd ed., New World Perspectives,Montréal , 1991.

[15] Maks Horkhajmer, Teodor Adorno, Dijalektika prosvjetiteljstva – filozofijski fragmenti, Veselin Masleša, Sarajevo, 1989. 

[16] “Indeed, the text itself should be read as immanently postmodern.Thus, for example, while Adorno and Horkheimer’s Dialectic of Enlightenment was written in response to the outbreak of the fascist mind, ThePostmodem Scene is written in response to the outbreak again of the dialecticof enlightenment. In an age where computers reify the meaning of memory and panic sex is the language of the postmodern body, then it may still be salutary to meditate anew on historical remembrance as the basis of politics. The Postmodem Scene, while thriving in the detrital scenes of cultural amnesia, is also a marker of remembrance. Decay/ecstasy, hyper-pessimism/hyperoptimism, memory/amnesia: these are the double signs under which this text has been written. If this sounds paradoxical, ambivalent and contradictory, this just means that like the quantum age which it seeks to describe,The Postmodern Scene is a quantum, that is to say postmodern, sign of its times.” Vid. “The Postmodern Mood: Preface to the Second Edition”, Arthur Kroker, David Cook, Op.cit., str. i.

17] Isto.

Tekstovi o društvu na portalu P.U.L.S.E

  Divna Vuksanović, Društvo, estetika, Estetika kulture, kultura