Božić u Lalibeli – Svake godine početkom januara u Lalibelu, grad u planinskoj oblasti severne Etiopije, pristižu hiljade hodočasnika kako bi u ovom svetom mestu čuvenom po srednjovekovnim crkvama isklesanim u steni prisustvovali obeležavanju Gene, etiopskog Božića.
Gena, praznik Hristovog rođenja koji se takođe naziva i Ledet po etiopskom gez kalendaru kojeg se pridržava Etiopska pravoslavna tevahedo crkva – pada 7. januara, što se poklapa sa datumom obeležavanja Božića kod drugih pravoslavnih crkava koje se pridržavaju julijanskog kalendara. Ipak, treba imati u vidu da se ova hrišćanska zajednica pridržava sopstvenog kalendara, koji nije julijanski već reformisani egipatski kalendar, sličan koptskom, s tim što koristi drugačiju eru i amharska imena meseci. Po njemu, ovaj praznik se obeležava 29. dana meseca tahsasa.
Zahvaljujući geografskom položaju Lalibele do koje se i danas teško stiže zemljanim planinskim putevima, ovaj veliki hrišćanski praznik se još uvek obeležava na način neizmenjen vekovima. Tokom prazničnih dana Lalibela sa svojim monolitnim crkvama koje pohode hiljade vernika odiše istinskom religioznošću i vanvremenskim ambijentom koji asocira na biblijske prizore. Veliki hrišćanski praznici i danas imaju centralno mesto u životu ovog etiopskog „Novog Jerusalima“, čiji deseti deo populacije od oko 15.000 stanovnika čine pravoslavni monasi.
Za razliku od ostatka Etiopije gde se Fasiki, odnosno Uskrsu pridaje veći značaj, Lalibela je centralno mesto proslave Božića. Nakon bdenja i bogosluženja koje traje do duboko u noć, centralni događaj kojim se obeležava dan Hristovog rođenja je jutarnja liturgija sa velikom procesijom, praćena zvucima sistruma i negarita nakon čega sledi praznični ručak kojim se označava kraj 40-odnevnog posta. Božićna trpeza uključuje doro vat, začinjeni pileći paprikaš, kao i neizbežnu inđeru, nacionalno etiopsko jelo.
Etiopska pravoslavna tevahedo crkva, najveća verska zajednica u zemlji, spada u grupu dohalkedonskih, odnosno drevnoistočnih crkava čija se hristološka učenja razlikuju od crkava vaseljenskog pravoslavlja. Naime, amharska reč tevahedo označava miafizitsku prirodu ove crkve koja prihvata jednu, ujedinjenu božansku i ljudsku prirodu Hrista, što predstavlja drugačiju hristološku formulu kako od monofizitizma, tako i od diofizitizma, dvojne prirode Hrista koju danas zastupa većina hrišćanskih denominacija. Istorija hrišćanstva u Etiopiji seže do novozavetnog doba, a zvanična religija postaje sredinom 4. veka, u vreme aksumitskog kralja Ezane kojeg je krstio Frumentije iz Tira, prvi etiopski episkop. Od tada potiče i institucionalna zavisnost od Koptske crkve sa sedištem u Aleksandriji, a autokefalnost kao i pravo da bira patrijarha sa sedištem u Adis Abebi ova najveća pravoslavna crkva u Africi koja danas ima oko 45 miliona vernika stekla je 1959. godine.
Istorija Lalibele i njenjih monolitnih crkava seže do 13. veka od kada ovaj grad postaje mesto hodočašća, što u kontinuitetu traje do danas. Legenda o izgradnji Lalibele vezana je za istorijsku ličnost, kralja Gebrea Meskela-Lalibelu iz dinastije Zagaj, čiju je kolevku po predanju okružio roj pčela, što je protumačeno kao predskazanje da je baš njemu namenjeno mesto budućeg vladara. Od njega potiče i ime grada: Lalibela. Kao mlad čovek je boravio u Jerusalimu, koji su potom osvojili muslimani predvođeni Saladinom. Onda je odlučio da u svom rodnom mestu Rohi podigne „Novi Jerusalim“. Otuda nazivi hramova po ugledu na jerusalimske, kao i druge biblijske odrednice poput reke Jordan koja protiče kroz grad. Ne postoje pouzdani podaci o tome koliko je trajala izgradnja svih 11 crkava, a pretpostavlja se da je na ideju da hramovi budu isklesani u stenama ispod nivoa tla i povezani spletom kanala kralj došao iz praktičnih razloga, kako bi ih neprijatelj teže uočio. Crkve Lalibele, svaka isklesana iz jedne stene crvenog tufa, vekovima su izazivale divljenje ali i nevericu retkih evropskih posetilaca. Zbog svojih izuzetniih vrednosti, kompleks monolitnih crkava u Lalibeli se od 1978. nalazi na listi svetske baštine Uneska.
Povorke vernika koje mahom čine hodočasnici iz ruralnih oblasti severne Etiopije, slivaju se uoči Badnjeg dana prema Lalibeli, udaljenom planinskom gradu čuvenom po svojim crkvama isklesanim u steni.Hodočasnici se spuštaju iz pravca obližnjeg manastira Ašetan Marjam prema Lalibeli, gde će u kampu boraviti tokom predstojećeg praznika. Neki od njih nose džakove sa tefovim brašnom koje je osnovni sastojak za spravljanje inđere, vrste kiselkastog hleba nalik na palačinku, nacionalnog jela Etiopije.Grupa hodočasnika približava se Lalibeli nakon mukotrpnog, višenedeljnog a ponekad i višemesečnog pešačenja prašnjavim planinskim stazama.Mnogobrojni vernici koji su u Lalibelu pristigli u danima koji prethode Geni, odnosno Ledetu kampuju u centru naselja u improvizovanim šatorima, kao i u tukulima, tradicionalnim kolibama kružne osnove prisutnim u ruralnim područjima severoistočne Afrike, koje se koriste za stanovanje kao i za smeštaj stoke.Mnogi od hodočasnika zašli su u pozne godine čekajući priliku da se upute na ovo sveto putovanje, za koje se smatra da svaki istinski vernik treba da obavi bar jednom u životu. Prepoznatljivi su po svojoj skromnoj, od dugog putovanja uprljanoj odeći, kapama sa prišivenim krstom, kao i molitvenim štapovima koji pored svoje praktične funkcije simbolišu stradanje Hrista.Badnji dan protiče uz pripreme za bdenje koje će trajati do duboko u noć. Oni koji ne budu u prilici da budu unutar centralne crkve Bet Medhane Alem, moći će da čuju bogosluženje preko brojnih megafona postavljenih u njenoj okolini.Vernik drži drveni krst, obavezni rekvizit svakog posetioca Lalibele tokom velikih verskih praznika. Etiopski drveni krstovi od kojih je svaki primerak unikatan prepoznatljivi su po složenoj ornamentici koja uključuje isprepletane trake koje predstavljaju večni život, dok kvadratni deo pri dnu simboliše Zavetni kovčeg.U velikom kampu u centru Lalibele svakodnevno se priprema hrana za brojne hodočasnike koji tu borave u danima koji prethode Geni. Obrok tokom 40-odnevnog posta koji prethodi prazniku uključuje po jedno jelo načinjeno od žitarica i povrća dnevno, dok je konzumiranje mesa, jaja i mlečnih proizvoda zabranjeno.Nakon vrelog popodneva provedenog pod krošnjom starog drveta, vernici se upućuju prema crkvama gde će prisustvovati bogosluženjima koja će trajati do duboko u noć.Crkva Svetog Đorđa prepoznatljiva po osnovi u obliku grčkog krsta svakako je najpoznatija od 11 crkava Lalibele. Isklesana početkom 13. veka pomoću čekića i delta iz stene crvenkastog tufa, smatra se osmim svetskim čudom.Levo: Usnuli hodočasnik ispred crkve Bet Meskel posvećene Časnom krstu. Desno: Žene umotane u netele od belog pamuka ispred crkve Bet Medhane Alem, u kojoj će sveštenici služiti liturgiju tokom noći i sutrašnjeg praznika.U okolini crkava nalazi se veliki broj prirodnih udubljenja kao i prostorija izdubljenih u steni koje su u prošlosti služile kao monaške kelije a u kojima danas borave hodočasnici tokom verskih praznika. Monasticizam, koji se u severnom delu zemlje očuvao do danas ima izuzetno dugu tradiciju u Etiopiji. Osnivačima etiopskog monaštva smatraju se „devetorica svetitelja“, grupa misionara koji su nakon progona iz Sirije krajem 5. veka došli u Etiopiju radi širenja hrišćanske vere.Badnje veče u crkvi Svetog Đorđa protiče uz pojanje hodočasnika praćeno ritmičnim zvukovima negarita, tradicionalnog bubnja koji se koristi tokom verskih obreda Etiopske pravoslavne tevahedo crkve.Mladić u kuti, tradicionalnom pamučnom ogrtaču, tokom bdenja u unutrašnjosti crkve Svetog Đorđa.Levo: Sveštenik prikuplja priloge i krstom blagosilja vernike unutar crkve Svetog Đorđa. Desno: Hodočasnica čita Bibliju na gezu, preteči današnjeg amharskog koji je kao liturgijski jezik ostao u upotrebi crkava u Etiopiji i Eritreji, i pravoslavne i katoličke denominacije.Hiljade hodočasnika prenoćile su pod vedrim nebom, na steni koja okružuje centralnu crkvu Bet Medhane Alem posvećenu Hristu Spasitelju, u kojoj su sveštenici tokom noći služili liturgiju.
Nakon 40-odnevnog posta, božićno jutro je hodočasnicima prilika za prvi pravi obrok. Najsiromašniji među njima besplatno dobijaju sledovanje inđere, tradicionalnog etiopskog jela koje se spravlja od tefovog brašna, žitarice koja se uzgaja na Etiopskoj visoravni. Pored inđere koja čini osnovu etiopske kuhinje, tradicionalna božićna trpeza obično sadrži i doro vat, jelo od piletine sa lokalnim začinima.Levo: Hodočasnici prolaze kroz kanal izdubljen u steni na putu ka crkvi Svetog Đorđa. Crkve u Lalibeli međusobno su povezane nizom prolaza i tunela koji imaju simbolično značenje oličeno u putu prema svetlosti, simbolu spasenja. Desno: Vernici se okupljaju u crkvi Svetog Đorđa tokom prazničnog jutra. Prema jednoj verziji, ovu jedinstvenu monolitnu građevinu podigao je kralj Gebre Meskel nakon što mu se Sveti Đorđe ukazao u snu, dok ju je prema drugoj podigla Maskal Kibra, udovica kralja Lalibele nakon njegove smrti 1221. godine.Sveštenik pred crkvom Bet Emanuil blagosilja vernike drvenim krstom kakav se redovno koristi prilikom verskih obreda, procesija i tokom najvažnijih praznika među koje se ubraja Gena, odnosno Ledet.
