“Dečak koji peva i flauta” Fransa Halsa

Sedamnaesti vek se može posmatrati kao jedan od najuzvišenijih trenutaka u holandskoj civilizaciji i umetnosti. Njene pokrajine su se učvrtsile u svom ujedinjenju zahvaljujući i pobedom protestantizma, kojim je potpomognuto učvršćivanje i novih duhovnih ideala. U tim pokrajinama cveta slikarska delatnost, a usmerenje slikara je okrenuto na svakodnevnu realnost. Njihova interesovanja mogu se grupisati na tri oblasti: na prikazivanje enterijera – sa prizorima koji su svakidašnji, zatim pejzaž – kao prirodna sredina života i rada, i portret – kao očiglednost čovekovog postojanja.

Barokni stil se naročito u Utrehtu razvijao polazeći od iskustva Karavađa (jer su mnogi holandski slikari u prošlosti slikali u Rimu) i takođe od iskustva Rubensa. Jedan od slikara iz Utrehtske škole koji je uspevao da spoji različite uticaje u svom delu i da ih samim tim prevaziđe svojim ličnim slikarskim stilom je Frans Hals. On obogaćuje holandsko slikarstvo svojim grupnim i pojedinačnim portretima. Za razvoj portreta kao teme u slikarstvu je bilo presudno renesansno postavljanje čoveka u centar interesovanja, ali i pojava empirizma, insistiranje na direktnoj opservaciji prirode i vera u vrednost eksperimenta.

Postepeno umetnici počinju da sve veću pažnju posvećuju unutrašnjim stanjima, karakteru čoveka, dočaravanju atmosfere. Nije dovoljno opisati samo fizičku manifestaciju, čovek se počinje shvatati kao integralna ličnost, kao harmonija tela i duše.

Na sasvim originalan način portret je slikao Frans Hals. On dok slika model ne ističe njegove stalne osobine, već realnost trenutnog izraza, pokreta i osvjetljenja. Spontan, širok potez četkice kojim je nanosio pigment daje njegovim slikama utisak skice. Pastuozna faktura, brzi potezi četkice, interesovanje za trenutno, čine da njegove slike deluju neposredno, kao isečak iz života i kao trenutna impresija viđenog.

U njegovim ranim delima se oseća uticaj Rubensa, dok je zreli stil kombinacija Rubensove snage i širine, sa usresređenošću na jedan dramatičan trenutak koji se može posmatrati kao uticaj Karavađa. Ali upravo to predstavljanje dramatičnog trenutka jeste jedna od glavnih odlika barokne umetnosti, koja će biti element koji povezuje slikarstvo italijanskih, kao i flamanskih, španskih, holandskih umetnika baroka. Glavna ideja baroka je da se deluje na emocije posmatrača, tako se javlja jedna tačka posmatranja koja hvata taj jedan trenutak, momenat prolaznosti u nekom događaju koji je zauvek zaleđen u umetničkom delu.

Portret proistekao iz boja sa palete Frans Halsa je rezultat interakcije, posebnog odnosa između slikara i portretisanog. Jezgro njegovog slikarskog opusa čine portreti uglednih građana Haarlema, grupni portreti streljačkih jedinica Jorisa i Sv. Adrianea, koje je od 1616. god. izradio u nekoliko varijanti, ali i nekovencionalni portreti pijanaca, luda, komedijaša, vračara i ciganki. Ono što je karakteristično za njegove portrete je to da su slikani u skladu sa protestantskim duhom i imali su opominjajući karakter, posmatrači treba da se podsete na prolaznost svega materijalnog, pa i ljudskog života, sva slava koju u ovom životu čovek stekne – nestaje sa njim. A onda pošto se ukazalo na prolaznost ljudskog veka i svih stvari, govori se i o tome kako su sva zadovoljstva života ne samo prolazna, već i besmislena na neki način.

“Memento mori”, seti se smrti čak i onda kada uživas u blagodetima ovoga sveta. “To što imaš, kao da i nemaš, ne uznosi se mnogo” – tako su šaputali robovi rimskim generalima dok su proslavljali trijumf. Simboli prolaznosti u baroknom slikarstvu postaju i oni predmeti za koje bismo mogli da pomislimo kako prikazuju bogatstvo posednika slike, da se on njima hvališe: grupišu se tako na ovim opominjućim slikama novac, skupo srebrno ili čak zlatno posuđe, antički ili savremeni umetnički predmeti – slike, gravure, skulpture. Tu su često i muzički instrumenti, jer muzika je neuhvatljiva, nestaje onako kako se i pojavila da bi se vratila u – ništa. Upravo će Frans Hals naslikati mnogo dela na kojima prikazuje alegorije muzike. Tu spada i delo “Dečak koji peva i flauta”. To je slika svirača, flautiste, svojevrsnog motiva radosti života.

U delu Frans Halsa fascinira njegov istanačan osećaj za biranje ključnog momenta. Taj momenat nam nudi jedan poseban uvid u psihološko stanje posmatranog dečaka. Na ovom delu sve odiše spontanošću i neposrednošću, model kao da ni nije svestan prisustva posmatrača. Hals je slikao brzim potezima četke, ali se u tom načinu slikanja opet ogleda njegovo majstorstvo. Kao što je uspevao da predstavi ključan momenat na svom delu, on uspeva i da svaki potez svoje četke postavi na “pravo”, ključno mesto. Svaka linija, njen karakter, njen ton, je savršeno odmerena i podređena kompoziciji slike. Svaki likovni element od pomenute linije, pa preko oblika, teksture, boje, valera, smera i veličine su u potpunosti iskorišćeni za svrhu naglašavanja dramatičnosti momenta.

Dečak je naslikan sa pogledom pomerenim u stranu i sa blago otvorenim ustima, razvučenim u osmeh. U ovim elementima slike opet uočavamo posebnost Halsovog načina posmatranja modela. On ih animira, predstavlja ih uvek u nekoj radnji.

Ovo je samo jedno od mnogih dela Frans Halsa u kojem je umetnik uspeo da kroz prikazivanje običnih ljudi pronikne u najdublje tajne ljudskog karaktera. Sa njegovim slikarstvom otvoreno je novo polje u svetu umetnosti, koje je omogućilo istraživanje psihološkog stanja portretisanih. Hals se prvi bavio takozvanim karakternim figurama portretskog tipa, tj. zanimljivim fizionomijama, i na njegovim slikama glavnu ulogu nemaju svetlost i vernost u prikazivanju modela, već živo izražen karakter. Ovu vrstu slikarstva, koja se nalazi na granici između žanr slike i porteta, on je podigao u sferu tipskog.

U pojedinim slikama dolazi do izražaja sam temperament Frans Halsa. Naročito u tim slikama vidimo čitavu skalu sa nijansama osmeha- od prefinjeno nasmešenog kavaljera, lica koja se smeše više očima nego ustima, pa do groteksnog i kreketavog osmeha kao na delu “Malle Babbe”. Po ovoj seriji slika Hals je i dobio nadimak “slikar osmeha”.

Nijedna njegova slika sa portretima nema u sebi dozu izveštačenosti, već je na njima verno prikazan trenutni izraz lica, što se uoćava i na delu “Dečak koji se smeje i flauta”. On je slikajući dečaka otkrio njegov karakterističan izraz, pokret i preneo ih na platno ne služeći se preteranim efektima. Nije prikazivao generalne osobine, nije svrstavao portrete u tipove ljudi, već je slikao realnost trenutnog izraza. Likovi koje slika su predstavljeni kao da su usmereni ka nekome, kao da razgovaraju sa nekim koga ne vidimo. Njegovi modeli izgledaju kao da su zaneseni, pa izgledaju improvizovano.

Hals predstavlja jednog od retkih umetnika koji najbolje poznaje ljudsku dušu, jednog od najboljih “psihologa” među umetnicima. On prikazuje radnju na svojim slikama tako da stvara jednu psihološku celinu.

Za P.U.L.S.E Tijana Holpert

Tekstovi o slikarstvu na portalu P.U.L.S.E

.

Literatura:

1. Janson, H.W.; Istorija umetnosti, Stanek, Beograd, 2005;

2. Rosenberg, J.; Slive, S.; ter Kulie, H.; Dutch Art and Architecture 1600-1800, Harmondsworth, 1972.

3. Piskel, Đ.; Opšta istorija umetnosti (ponovljeno izdanje), sveska treća; Vuk Karadžić, Beograd, 1974.

  Slikarstvo, Tijana Holpert, Umetnost