Institut Tomislav Gotovac – Zagreb

Čim ujutro otvorim oči, vidim film
Tomislav Gotovac

Pionir performansa na prostoru bivše Jugoslavije, jedan od najznačajnijih hrvatskih konceptualnih umetnika i reditelj avangardnih filmova, Tomislav Gotovac (1937-2010) najveći deo života proveo je u stanu na drugom spratu zgrade u Krajiškoj ulici broj 29, u Zagrebu. U tom stanu, u koji se njegova porodica, početkom Drugog svetskog rata preselila iz Sombora, zahvaljujući naporima Gotovčeve supruge Zore i kćerke Sare, a uz stručnu pomoć istoričara umetnosti Darka Šimičića, od 2012. godine je zvanično smešten Institut Tomislav Gotovac, neprofitno udruženje s ciljem da ”evidentira, čuva, prezentuje i promoviše umetnički opus Tomislava Gotovca a.k.a Antonia Gotovca Lauera”.

U njemu se, u autentičnoj atmosferi u kojoj je taj strastveni filmofil i umetnik slobodnog duha sklon rušenju tabua živeo, nalazi sistematizovan arhiv umetnikovih radova. No, u stanu koji je i sam, zahvaljujući Gotovčevom načinu života, jedna vrsta umetničkog dela, instalacija i svojevrsni asamblaž, su i dalje njegov nameštaj, knjige, plakati za njegove performanse, kostimi u kojima je izvodio umetničke akcije, mnoštvo predmeta koje je sakupljao: od kesica sa šećerom, makazica za nokte, čepova sa boca do smrtovnica, novinskih natpisa, oglasa, postera i saobraćanih znakova, što je od neprocenjive vrednosti budući da je Gotovac bio umetnik koji je izjednačavao umetničko delovanje sa svakodnevnim životom što se najbolje vidi u delovima stana (predsoblje, kuhinja i WC) koji su u potpunosti ostali u zatečenom stanju.

Gotovac je sopstvenu umetničku praksu, koju karakteriše radikalni i beskompromisni pristup životu, i koja podrazumeva bodi-art, film, video, fotografiju i druge oblike umetničkog izražavanja, razvijao od šezdesetih godina XX veka pa do poslednjih meseci svoga života, do 2010. godine. Performanse i akcije u kojima je u centru njegovo telo, izvodio je u galerijama i u javnim prostorima, na ulicama i trgovima. U njima je nag trčao ulicom, kostimirao se i preuzimao uloge likova iz filmova (Superman, Mumija) ili iz stvarnog života (čistač, odžačar).

Gotovac je prvi umetnik sa ovih prostora koji sopstveno, nago telo koristi kao ready-made, sredstvo umetničkog izražavanja. Svojim umetničkim radom, nekonvencionalnim ponašanjem i kritikom društva, značajno je uticao na brojne druge umetnike i celokupnu umetničku scenu, između ostalih i na Slobodana Šijana i Marinu Abramović. Kako Darko Šimičić tačno primećuje:

”Gotovac je bio izazovan i direktan u javnom nastupu i svesno je koristio masovne medije za etabliranje svog statusa beskompromisnog umetnika, ali jednako svesno je izazivao polemike, skandale ili intervenciju policije. Takve akcije i manipulacija vlastitom pojavom direktno je povezana sa umetnikovim idejama o ukidanju granica između svakodnevnog života i umetničkog čina”.

Iako njegovo delo danas uživa zaslužen ugled na međunarodnoj sceni i prisutno je u najrelevantnijim umetničikm kolekcijama u svetu, okolina često nije imala znanja ni razumevanja niti za njega niti za njegov rad koji je neohodno tumačiti u kontekstu odrenica kao što su: umetnost u proširenom polju, performans, hepening, akcija, neodada, umetnost u vangalerijskim prostorima, poistovećivanje umetnika i života, parodija i sl.

Tomislav Gotovac (koji će 2005. godine promeniti ime u Antonio G. Lauer, uzevši devojačko prezime majke od koje je nasledio ljubav prema filmu i umetnosti) je najpre radio kao službenik u banci i u bolnici, sve dok krajem šezdesetih godina prošlog veka nije upisao filmsku režiju na Akademiji umetnosti u Beogradu. Tada počinje da snima i eksperimentalne filmove od kojih je najpoznatiji ”Poslepodne jednog fauna” iz 1963. godine. Glumio je i u čuvenom filmu Lazara Stojanovića ”Plastični Isus”, pojavljivao se u filmovima Zorana Tadića, Želimira Žilnika i Slobodana Šijana, no najpoznatiji je po beogradskom performansu iz 1971. godine ”Trčanje go centrom grada” i onom pod nazivom ”Zagreb, volim te!” kada je nag hodao Ilicom i grlio pločnik.
U štampi je zabeleženo kako se Velimir Abramović, brat čuvenije Marine, seća da je taj Gotovčev performans, imao i jedno skriveno značenje:

”Njegov otac, inače zastavnik JNA, strahovito je maltretirao mladog Tomislava i bio je protiv njegove umetnosti. Taj performans ‘Zagrebe, volim te’ Tomislav je izveo nedugo nakon smrti oca koji je poginuo kad ga je pregazio tramvaj. Ljubeći tramvajske šine, Tomislav se zapravo oslobodio oca. Sećam se toga jer sam u istom broju studentskog lista u kojem su objavljene slike tog performansa napisao kritički članak o Filmskoj akademiji u Beogradu, u kojem sam se ja lično, na neki način, oslobodio Akademije”, navodi Abramović.

Nakon Gotovčeve smrti i Bijenala u Veneciji, njegov rad je predstavljen u Muzeju moderne umetnosti u Njujorku, na prestižnoj manifestaciji Documenta 14 u Atini i Kaselu, u Varšavi, Berlinu, Ljubljani, Zagrebu, Subotici, Njujorku, Parizu, Barseloni, a krajem septembra 2017. godine, u Riječkom Muzeju moderne i suvremene umjetnosti, čiji je upravnik, još jedan značajan hrvatski umetnik i performer, Slaven Tolj, zahvaljujući saradnji sa Institutom Tomislava Gotovca, otvara se do sada najopsežnija retrospektiva Gotovčevog rada pod nazivom ”Anticipator kriza – kuda idemo ne pitajte”, čime se MMSU seli u novi prostor, u bivši industrijski kompleks Rikard Benčić.

Poseta Institutu Tomislav Gotovac i neobičnom prostoru, koji od zaborava čuva Gotovčevo delo, može se zakazati zahvaljujući zvaničnoj Fejsbuk stranici koja se nalazi na adresi: https://www.facebook.com/TomislavGotovacInstitute/.

Fotografije i tekst: Ljiljana Maletin – Vojvodić

Tekstovi o umetnosti na portalu P.U.L.S.E

  Film, Ljiljana Maletin Vojvodić, performans, Tomislav Gotovac, Umetnost