Rajner Verner Fazbinder, nemački filmski reditelj, scenarista i glumac rođen je 31.maja 1945. godine u Bad Wörishofenu, Bavarska, u porodici doktora Helmutha Fassbindera i njegove supruge, nastavnice nemačkog jezika, Liselotte. Bio je začetnik i posvećenik novog nemačkog filmskog talasa – blag i brutalan, nežan i ciničan, istinski buntovan, provokativan, opor, neprilagođen…  Za trinaest godina rada snimio je neverovatna četrdeset tri filma, od kojih je najpoznatiji poslednji – Querelle(1982.). Film je dramatizacija novele Querelle de Brest, pisca Jeana Geneta, sa Bredom Dejvisom u glavnoj ulozi. On glumi zgodnog mornara upletenog u razne društvene i seksualne spletke u erotskom svetu lučkog grada.

Fazbinderova oporost, ciničnost i brutalnost kojom je kritikovao jedno kruto, umrtvljeno i bezidejno malograđansko društvo vezani su dobrim delom i za njegove bolne traume iz detinjstva. Nakon ranog razvoda, njegov otac napušta porodicu i Fazbinder ostaje sam, sa majkom, koja ubrzo oboleva od tuberkuloze…

 ,, Odrastao sam u katoličkoj porodici, u kojoj nisu vredile nikakve građanske norme. Veoma rano počeo sam se brinuti za sebe: od sedme do devete godine života nisam imao nikoga ko bi mi rekao šta je dobro, a šta loše, šta smem, a šta ne smem raditi. Sve sam morao sam naučiti. Otac nas je retko posećivao, a kada bi i došao, darovao bi mi Geteovog ,, Fausta“ snimljenog na kaseti, operske arije i slične stvari“ – prisećao se Fazbinder teškog detinjstva nakon razvoda roditelja. ,, Svi su me oduvek smatrali čudom od deteta, pa sam tome i sam želeo bar malo pridoneti“.

Nakon prvog bekstva od kuće, s jedanaest godina, sukoba sa majkom i očuhom, biva ispisan iz redovne škole i prebačen u internat. To je izazvalo još veći revolt kod mladog, svojeglavog i divljeg u srcu buntovnika. Ono što je njega zanimalo i uzbuđivalo nije se moglo naučiti u školi. Seli se kod oca u Keln i počinje da posećuje barove i klubove za homoseksualce, iskazujući svoje prikriveno seksualno opredelenje. To još više utiče na haos u njegovom burnom i traumatičnom životu – on postaje potpuni stranac u sopstvenoj porodici i okruženju. Umetnost vremenom postaje njegovo glavno utočište i životna misija, ljubav kojoj će posvetiti svu svoju životnu energiju i neosporan talenat jednog od najvećih svetskih filmskih reditelja. Nakon neuspeha na prijemnom ispitu za režiju Filmske akademije u Berlinu, Fazbinder se priključuje ,, akcionom pozorištu“ u Minhenu, koje se bavilo tih burnih šezdesetih provokativnim predstavama – žestokim i kritičkim političkim komadima. Tu vremenom upoznaje i harizmatičnu glumicu – Hannu Schygullu, divu koja će obeležiti svojom harizmom i umećem većinu njegovih poznijih filmova. Nakon još jednog ekscesnog perioda sa pomenutom trupom, on se ,, smiruje“ i osniva vlastitu grupu koju je nazvao ,, antiteatar“. Njegove homoseksualne veze, brojni ljubavnici i opasna politička teza da ,, terorizam svoje korene najpre ima u privatnim frustracijama pojedinca“, donele su mu još više problema i otvorenih pretnji smrću. Istovremeno, da šok bude još veći, bio je u vezama i sa brojnim ženama: Irmom Hermann, Ingrid Caven i Julianom Lorenz…

,,Filmska ekipa je moja porodica, koju kod kuće nikad nisam imao. Zapravo sam svojim filmovima želeo izgraditi kuću: neki od njih su podrum, drugi krov, treći prozori i vrata; valjda ću tu kuću jednom dovršiti“.

Bio je manično opsednut filmskim stvaralaštvom, snimajući u proseku četiri filma godišnje. ,, To je kao bolest. Ne mogu uzeti godišnji odmor i jednostavno dokoličariti. Pa, ja sam se celi svoj život borio, pritom čak i gladovao, da bih mogao snimati filmove“. Filmsku karijeru otpočinje s dva dokumentarna filma: Gradski lutalica (1965.) i Mali haos (1966.), a godine 1969. snima snima svoja prva tri dugometražna, igrana filma: Ljubav je hladnija od smrti, Katzelmacher i Bogovi kuge, pod uticajem kultnog francuskog reditelja Žan-Lik Godara i političkog filma, sa ogoljenom socijalno-političkom tematikom. Njegov prvi igrani film, pomenuti : Ljubav je hladnija od smrti, izviždan je u Berlinu. Bio je to statični, crno-beli film, bez muzike i gotovo bez reči. Naredni film, Katzelmacher, već je bio nagrađen u Manhajmu. Prvi komercijalni uspeh u Nemačkoj imao je sa filmom Trgovac četiri godišnja doba (1971.), a međunarodni filmom Svi drugi se zovu Ali“ (1974.), ovenčanim nagradom kritike na festivalu u Kanu.

 ,, Želim da moje ime u kinematografiji ima istu težinu kao Šekspir u pozorištu, Mara u politici i Frojd u psihologiji: da nakon mene u filmskom svetu ništa ne bude isto kao pre… Svako treba za sebe odlučiti želi li živeti kraće i intenzivnije ili duže i normalnije“.

Osudu apsurda građanske egzistencije prikazuje u fimu Zašto je poludeo gospodin R. (1970.), u kojem se mirni činovnik iznenada obesi u zahodu ureda nakon što je pobio celu porodicu.Nekoliko ranijih Fazbinderovih filmova(bila je to njegova faza melodrama) je za temu imalo homoseksualnost. Gorke suze Petre fon Kant (1972.) je film u kojem se ne pojavljuje ni jedan jedini muškarac. Film prati život modne kreatorke, lezbejke, koja se nesrećno zaljubljuje u jednu od svojih manekenki. Effi Briest (1972.) otkriva sociološke aspekte jedne ljubavne veze iz 19. veka.U filmu Slobodino pravo jačeg (1975.), Fazbinder je igrao glavnu ulogu. Film govori o propasti homoseksualca iz radničke klase koji se nesrećno zaljubljuje u jednog čarobnog mladića.

Fazbinder je film U gori sa trinaest meseci (1978.) posvetio jednom od svojih ljubavnika koji je izvršio samoubistvo. Okosnica filma je priča o poslednjim danima transseksualke koja je u potrazi za bivšim prijateljima i ljubavnicima, uključujući i čoveka zbog koga se podvrgla operaciji promene pola, a koji ju je na kraju odbacio. Ostali Fazbinderovi filmovi donose pogled na posleratnu Nemačku ili se bave skorijom Nemačkom istorijom, ispituju eksploataciju žena, doseljenika, marginalaca.

Filmovi koji su privlačili najviše pažnje, često je u njima glumila Hanna Schygulla, bili su : Svi drugi se zovu Ali(1974.), Effi Briest(1974.), Venčanje Marije Braun(1979.), Lola(1981.), Lili Marlen(1981.) i Veronika Voss(1982.). U njima se slavni i kontroverzni reditelj okreće od komorne melodrame i kroz ženske likove simbolistički projektuje sudbinu posleratne Nemačke. Njegovi su se filmovi uglavnom temeljili na pričama iz zapadnonemačke svakodnevnice koju je prikazivao kritički oporo i nemilosrdno. Opterećen jezom prošlosti i učmalošću sadašnjosti on stvara negativnu sociološku sliku nemačkog malograđanskog društva. Njegov protest vibrira od opscenosti i frustracija do konačnog, buntovnog, anarhičnog skepticizma.

Fazbinderovi filmovi u često izuelno neprivlačni, klaustrofobični, mračni, ali inovativni po svojoj tehnici. Likovi u njegovim filmovima, koji su prikazivani sa žaljenjem, obično su socijalne žrtve, osuđene na očaj i patnju zbog licemerja kapitalističkog društva. Pređašnju tvrdnju najbolje odslikava kultna serija i film Berlin Alexanderplatz (1980.), rađeni po istoimenom romanu Alfreda Doblina, prikaz tamne strane života velegrada, osenčen sivilom, beznađem, gubitnicima, nasiljem, marginalcima i likovima u paklu očaja.

Fazbinderovi filmovi su provokativni i istupaju protiv. Često su ga kritikovali zbog insistiranja na nesreći i pasivnosti njegovih likova. Njegov politički stav označen je kao levičarska melanholija.

Fazbinderova trajna vrednost nalazi se u njegovom preispitivanju savremenog društva, posveti pitanjima sadašnjosti i istorije. On i njegovo dostignuće su često poređeni sa ostalim gay filmskim stvaraocima posleratnog perioda, kao na primer sa kultnim Pjer Paolo Pazolinijem.

Fazbinder je umro od posledica alkoholizma i prekomerne količine narkotika. Otišao je prerano: preminuo je 10. juna 1982. godine, u trenutku dok je završavao montažu filma ,, Querelle“. Njegovo mrtvo telo pronašli su okruženo brojnim beleškama i knjigama snimanja, planovima za buduće projekte… Između ostalih, želeo je da snimi filmove o Rozi Luksemburg i svom najvećem poroku – kokainu.    Ostavio je iza sebe veoma plodno i provokativno umetničko delo, stvorivši svojevrsni kult među iskrenim poštovaocima. Bio je dovoljno smeo da progovori o tabu temama, mislio je, delao i živeo previše brzo da bi bio kombinacija koja će dugo da traje. I pre nego se bilo ko i osvrnuo za njim i njegovim provokativnim delom, nestao je, ostavljajući mesta onima koji dolaze da daju odgovore na brojna pitanja koja su ostala za njim, njegovim životom ispred svog vremena.

Nakon kraja jednog burnog i protivrečnog životnog puta, na Fazbinderovom je sprovodu svirala pesma Janis Joplin: ,, Me and Bobby McGhee“:

                            … Sloboda je samo druga reč za situaciju

u kojoj više nemaš šta izgubiti …

Za P.U.L.S.E Dragan Uzelac

Tekstovi o filmu na portalu P.U.L.S.E

  Film, Rajner Verner Fazbinder