Tajne veze: Bergman – Fasbinder

Zamislite psihijatra i pacijenta koji negdje na sredini sesije zamijene mjesta. Bergman i Fasbinder. Ribari duša.

Bergman – psihoanalitičar koji pokušava da pronađe u djetinjstvu izgubljenu vjeru u Boga, autoritet, ljubav, prijateljstvo… Fasbinder – psihopatolog koji prati raspadanje identiteta: ličnog i nacionalnog.

Literarno gledano, Bergman je dijabolični Čehov čiji se junaci u jednom od činova nisu vratili iz svoje omiljene šetnje po šumi, a Fasbinder je alter-ego Dostojevskog u njegovim kreativno najemotivnijim stanjima – pred napade epilepsije.

“Sedmi pečat”, u kome grupa artista ima samo jedan cilj: da igrom odgodi dolazak Smrti, dosljedan je prolog Bergmanove filozofije, zato što Kosač uznoseći smrtnike na nebo čini ono što oni sami ne mogu – oslobađa ih straha i tako im ponovo vraća ljudskost. Smrt kao psihoterapeut!

“Persona”, priča o podvojenoj ličnosti, izgleda kao da je izdeklamovana u vidu niza fusnota na psihijatrijskom kauču. Duhovni striptiz nakon kog maestro može da sklopi knjigu snimanja i pošalje je svom psihologu. Ako je nešto prećutano, dovoljno se nageti kroz dva nebeskoplava okna Liv Ulman.

“Djevičanski izvor”, “Krici i šapati”… emotivni autoput kojim ovaj filmski esejista i bukvalno odlazi u lično progonstvo na svoje ostrvo, odakle će pasionirano nastaviti da naslijepo igra (izgubljenu) partiju šaha protiv Kosača.

Sva nemoć da se povjeruje u stalnost emocija i lojalnost ljudi prosto pulsira u jednostavnim i potresnim slikama “Prizora iz bračnog života”. Lice Erlanda Jozefsona govori samo jednu stvar: “Ništa ne razumijem, jer ne vjerujem.”

Jozefson tu nije ništa drugo do preslikana figura samog Bergamana koji je još kao dječak prestao da vjeruje u svijet u kome se zatekao – onda kada je išetao iz svog luteranskog oklopa i zalutao u Čehovljevoj šumi punoj glasova junaka koji se uzalud traže.

Bergmanovski beskrajno dugi kadrovi sa fokusom na lice osobe kojoj se junaci ispovijedaju govore o nastojanju autora da se skloni u tuđi identitet i sa strane odgleda svoj, već pripremljeni, nervni slom.

Liv Ulman, Maks fon Sidou, Bibi Anderson i Erland Jozefson samo su posuđene glumačke rekvizite ovog nježnog diktatora autorskog filma, koji se ne bavi ličnostima već njihovim strahovima.

Fasbinder, za razliku od Bergmana, ne traži ostatke ljudskosti sa distance, u sjeni prividne emotivne sterilnost. On bukvalno kopa po džepovima i dušama živih mrtvaca kao što prosjak prebire po kontejnerima iz kojih se širi miris davno upotrebljenih jela.

Gotovo satanska potreba da analizira ljude koje je društvo pobacilo, nastojeći da kroz njihov slom sazna nešto o svom porijeklu i budućnosti, navela je ovog sado-impresionistu da snimi ili da učestvuje u stvaranju morbidno velikog broja filmova.

Zvanično – radilo se o psihoterapiji. Nezvanično – Fasbinder je grčevito odlagao samoubistvo.

Boja njegovog svijeta uvijek se na kraju razloži na dvije: bijelu i crnu. Bijelo kao Marija Braun u doba bezrazložne nade. Crno kao njen debeli crni američki ljubavnik u doba bezrazložne sreće.

Mislim da je (meni najdraži) Fasbinderov film, kod nas preveden kao “Strah jede dušu”, ključ za cjelokupnu filmografiju ovog suicidnog parahumaniste.

Njemica stara šezdesetak godina, potomak porodice Hitlerovih fanova, isfrustrirana socijalom, prošlošću i blizinom smrti i Alžirac mlađi od nje, ruiniran svojim “problematičnim” porijeklom u zemlji aveti koja postoji voljom drugih i socijalnom skrajnutošću, ulaze u vezu koja simbolizuje nemoguće – pomirenje erosa i tanatosa.

Kraj ovog filma i cinično banalna smrt zauvijek razdvaja dva bića, koja su ujedno i dva svijeta ili dvije Njemačke – ona koja umire kao lažni mesija i ona koja se rađa kao (napredno) kopile! Taj film za mene je nezaobilazan za početak svakog razgovora o autoru koji je vratio marginalce tamo gdje su bili u doba velikog filmskog maga Čarlija Čaplina.

Potiranje identiteta kao kazna za naslijeđene grijehe i samodestrukcija kao izlaz iz brloga nacionalne i lične patologije stvorili su umjetnika koji proces truljenja duše, iz dana u dan, iz filma u film, prati pasionirano kao naučnik duboko uronjen u svoj eksperiment.

I u ostalom nizu emocionalnih horora: “Ljubav je hladnija od smrti”, “Lola”, “Veronika Fos”, “Berlin Aleksanderplac”… doktor Fasbinder pravi svog mister Hajda, koji ima samo jednu namjenu – da zadavi svog oca i odmah umre za njim.

Avaj. Čudovišta oduvijek fasciniraju publiku. A Fasbinderovo čudovište je remek-djelo (auto)mazohizma.

Jednim okom požudno gledajući maestralno tijelo Hane Šigule u rukama američkog okupatora, ne mogu a da ne priznam da je tajna moje najveće filmske more riješena još u djetinjstvu: sanjam da sam smislio genijalan manevar za matiranje Kosača u “Sedmom pečatu”, ali čim povučem figuru shvatim da mi je upravo Kosač izdiktirao potez.

Ne biram svojevoljno između ove dvojice velikih parapsihologa filma, već, kao što je i normalno kada su oni u pitanju, odlučuje veća količina straha.

Za P.U.L.S.E  Skaramuš / Ex Filmofili

  Fasbinder, Film, Ingmar Bergman, Skaramush