Viminacijum: Grad careva, grobova, mamuta i brodova

Viminacijum: Grad careva, grobova, mamuta i brodova

Tragovi arhitekture Rimske imperije vidljivi su širom Evrope, pa po tom pitanju ni Srbija nije crna rupa starog kontinenta. Mnogi spomenici rimskog graditeljstva danas su rekonstruisani i predstavljeni javnosti, od pojedinačnih građevina do ostataka čitavih naselja, ali budući da su na rimskim temeljima kasniji graditelji često podizali nove naseobine, nije mnogo rimskih gradova ostalo sačuvano u celosti. Jedan od retkih na čijem mestu nikad posle Rimljana nije građeno je Viminacijum, u blizini današnjeg Kostolca, koji tek treba da otkrije sve svoje tajne arheolozima…

Podignut u I veku naše ere u blizini Dunava, na granici provincija Panonije i Gornje Mezije, Viminacijum je bio jedan od najznačajnijih gradova svog vremena, o čemu svedoči i status glavnog grada Gornje Mezije koji je imao jedno vreme. Mada nikad nije nosio zvanje carskog grada, u Viminacijumu je boravilo više rimskih imperatora, a kao vojni logor značajan je najviše po tome što je car Trajan odavde vodio svoje ratove protiv Dačana.

Viminacijum je svoj vrhunac doživeo u IV veku, kada se pretpostavlja da je imao preko četrdeset hiljada stanovnika. Poređenja radi, tadašnji Sirmijum se sa stotinak hiljada stanovnika smatrao jednim od najvećih gradova na svetu, a današnji Kostolac sa svim okolnim naseljima nema ni petnaest hiljada… Međutim, sredinom V veka Viminacijum su razorili Huni, pa je narednih stotinak godina obnavljan samo da bi ga nekoliko decenija kasnije dokusurili Avari…

Zanimljivo je da su sva naredna naseljavanja ovog kraja zaobilazila ruine Viminacijuma, tako da su ostaci grada bili vidljivi sve do XIX veka, kada je počelo da ih razgrađuje okolno stanovništvo. Čuveni austrijski putopisac i geograf Feliks Kanic ostavio je sa jedne svoje posete ovom kraju zapis da je u Kostolcu zatekao ni manje ni više nego četiri hiljade kola punih rimske opeke, namenjene prodaji na požarevačkoj pijaci! (Sličan odnos prema graditeljskom nasleđu starijih epoha Srbi će nastaviti da neguju i do današnjih dana.)

Ono po čemu se Viminacijum izdvaja od sličnih nalazišta širom sveta je upravo to što na njegovim temelja nikad kasnije nije niklo neko novo naselje, pa tako arheolozi imaju potpuno čistu sliku kako je ovaj grad izgledao u svoje vreme. Tačnije, imaće čistu sliku kada ga budu otkrili u potpunosti, pošto je do sada iskopano jedva tri ili četiri posto ukupne površine grada…

Pa opet, i tako mali procenat obrađene površine doneo je značajna otkrića, pa između ostalog Viminacijum važi i za arheološki lokalitet iz rimskog perioda sa najviše pronađenih grobova – preko 15.000!

Među nalazima ovog tipa ističu se grobnica imperatora Hostilijana, Sremca po rođenju, koji je na prestolu sedeo jedva šest meseci 251. godine naše ere, a u istoriji je najznačajniji kao prvi rimski car nakon pola veka dugog niza koji nije umro nasilnom smrću. (Mada je diskutabilno koliko je kuga koja ga je dokrajčila bolja opcija.) Temelji Hostilijanovog mauzoleja trenutno nisu dostupni posetiocima, ali nekropole koje jesu jednako vredi videti.

Pored grobnica različitih oblika i veličina (od kojih su u nekima još uvek vidljivi ostaci pokojnika), najzanimljivi je takozvani “podzemni svet”: fragment katakombi na dubini od preko pet metara ispod tla, u kojima se može ući u autentične rimske grobnice (istini za volju prazne). U jednoj još uvek postoje i originalne freske kojima su njeni zidovi bili ukrašeni. (Fotografisanje je doduše zabranjeno da se freske ne bi oštetile, ali to je samo zato što je očigledno lakše uvesti kompletnu zabranu nego objašnjavati ljudima da se boje oštećuju sevanjem bliceva a ne samim fotografisanjem.)

Osim nekropole, vođena tura arheološkim parkom Viminacijuma obuhvata još i gradske terme, amfiteatar i takozvani “Domus Scientiarum” (“Kuća naučnika”), koji istovremeno predstavlja i vizitorski i naučno-istraživački centar.

Od termi su očuvani samo delovi zidova, ali se i iz toga jasno sagledava prostorna organizacija objekta. U rimsko doba javna kupatila nisu služila samo za održavanje lične higijene već su bila i svojevrstan centar javnog života, a o nekadašnjem značaju i raskoši termi u Viminacijumu svedoče i ostaci zidnog slikarstva, kao i vidljivi delovi sistema podnog grejanja (hipokausta).

Amfiteatar Viminacijuma jedina je očuvana građevina ovog tipa na području Srbije. Izgrađen je u II veku naše ere, na kamenim temeljima sa drvenim gledalištem, a na osnovu dimenzija arene zaključeno je da je mogao da primi oko 7000 ljudi. Rekonstruisane tribine ostavljaju snažan utisak, ali ovaj objekat još čeka na nove sadržaje koji će ga ponovo oživeti nakon bezmalo dva milenijuma.

Kraj organizovanog obilaska arheološkog parka je u centru “Domus Scientiarum”, izgrađenom u obliku rimske vile sa atrijumskim dvorištem. Ovde će vodiči zaokružiti priču o Viminacijumu, kod zaista impresivne makete koja nagoveštava koliko toga na ovom prostoru još uvek čeka da bude otkriveno i prikazano, što će možda dočekati tek neke naredne generacije… Još nekoliko značajnih objekata, među kojima i odlično očuvan akvadukt, postaće deo ture već u neko skorije vreme, ali ceo Viminacijum je jedan poligon na kom će arheolozi imati još mnogo posla, ne godinama već decenijama…

Ali priča se ovde ne završava. Za razliku od većine arheoloških lokaliteta širom sveta, Viminacijum ne nudi svojim posetiocima samo priliku da razgledaju gomile kamenja i iskopanih starina, već je to pravi turistički centar u punom smislu reči, sa mogućnošću noćenja u replikama legionarskih baraka i avantura parkom po ugledu na obuku legionara, kao i restoranom sa specijalitetima rimske kuhinje – mada prilagođenim našem današnjem ukusu, tako da zaboravite ekstravagancije poput veprove iznutrice pržene u masti od bivola (s medom!) iz Asteriksa i čipsa od vučjih bradavica, džigerice od jazavca i vidrinih noseva iz “Žitija Brajanovog”…

Doduše, ništa od ovoga ne funkcioniše za vreme korone, ali kad se jednom svet vrati u normalu moraćete da požurite sa rezervacijama.

Ali, kraj priče o Viminacijumu nije ni ovde. Iako Viminacijum predstavlja pre svega lokalitet rimske kulture, u sklopu arheološkog parka može se videti i jedna vrlo interesantna postavka vezana za – mamute! Zvezda ovog dela kompleksa je ženka stepskog mamuta Vika, tačnije njen skelet otkriven odmah pored rimskog lokaliteta, na dubini od skoro trideset metara ispod današnjeg nivoa tla.

U vreme smrti Vika je imala oko 60 godina i bila visoka preko četiri metra i teška preko 10 tona. Zahvaljujući naslagama mulja njen skelet je ostao potpuno očuvan u prirodnom anatomskom položaju, a u svetskim okvirima je jedinstven po tome što je izložen tačno na mestu gde je i otkriven.

Vika možda jeste jedinstvena, ali nije i sama: pored njenog, u blizini je pronađeno još nekoliko skeleta mamuta, ali uglavnom nekompletnih i iz dosta kasnijih vremenskih perioda. U skladu sa godinama, ovi mlađi mamuti dobili su i prikladna “mladalačka” imena: Trbuško, Nosko, Bunga, Đomla…

Da smo Viminacijum posetili samo nekoliko meseci ranije, priča bi se verovatno ovde i završila. Međutim, sredinom marta ove godine arheološku javnost uzdrmala je vest o otkriću flote drvenih brodova u davno osušenom koritu neke velike reke koja nama danas nije poznata! Ono što i dalje zbunjuje arheologe je dubina na kojoj su ovi brodovi pronađeni, čitavih pet metara dublje od rimskih grobova, što bi ih datiralo u doba pre više od sedamdeset milenijuma, kada bi bilo nemoguće da su takva plovila nastala…

Dok se ne otkrije kad su ovi brodovi sagrađeni (karbonskim datiranjem), kada će možda biti jasnije i ko ih je sagradio, ako već ne i u kojoj su to reci završili svoj životni vek, njihovi ostaci izloženi su u prostoru sa mamutima, gde su kontrolisana temperatura i vlažnost vazduha najmanje pogubni po njihovu krhku građu koja po svemu sudeći hiljadama godina nije bila u kontaktu sa otvorenim vazduhom. Tako ova flota dođe kao gratis na celu priču o Viminacijumu, šlag na tortu koja već ima toliko slojeva od kojih se ne zna koji je lepši i ukusniji…

Stiče se utisak da je Viminacijum tek počeo da otkriva svoje tajne, i da ispod naslaga mulja i prašine ima još toliko toga što će fascinirati i stručnu ali i najširu javnost još mnogo, mnogo vremena.

Da li će neki od nas dočekati da vide ovaj lokalitet istražen i prezentovan do kraja, veliko je pitanje na koje je odgovor verovatno “ne”… Ono što možemo da uradimo je da se prvom prilikom uputimo u Stari Kostolac i kročimo u svet rimskih careva i grobova, sa bonusom u vidu mamuta i drevnih drvenih brodova…

Neka je to i samo tri, četiri posto cele priče – stopostotno vredi!