Razmatranje uticaja klasične književnosti na najveće američke pisce jeste intelektualni izazov i, u isto vreme, tema koja zaslužuje doktorske studije. Antička literatura, od Homera, starogrčkih tragičara i filozofa, preko rimskih pesnika i dramaturga, sve do renesansnih velikana poput Dantea i Šekspira, postavila je temelje svetske književnosti i kulture.

Amerikanci, iako relativno mlada nacija, uspeli su da stvore literaturu svetske vrednosti upravo zahvaljujući plodonosnoj asimilaciji tih klasičnih uzora.

Ovaj tekst ne pretenduje da iscrpi temu već da posluži kao putokaz ka dubljem razumevanju ove kompleksne interakcije.

RALF VOLDO EMERSON, ključna figura američkog transcendentalizma, bio je pod uticajem Platonove filozofije i panteističkog shvatanja sveta koje nalazimo kod stoika i Spinoze. Dok je Platon težio idealima i univerzalnim istinama, Emerson se okrenuo individualizmu, slavljenju prirode i intuicije. Njegovo čuveno delo “Self-Reliance” slavi ličnu slobodu i duhovno samopouzdanje, ali istovremeno se može čitati i kao kontrapunkt totalitarnim elementima Platonove filozofije, koje savremeni kritičari često ističu.

Emersonov esej “Nature” svedoči o dubokom poznavanju Platonove filozofije. Njegova ideja „univerzalne duše“ koja prožima prirodu i povezuje čovečanstvo nalazi se u Platonovom učenju o svetu ideja. Kao što Platon u “Državi” i “Fedru” istražuje koncept lepote i istine, Emerson koristi prirodu kao alegoriju za razumevanje istinskog postojanja. Njegovo slavljenje individualizma i duhovne povezanosti sa svetom nosi elemente Platonovog idealizma, ali ga reinterpretira kroz američku perspektivu slobode i samostalnosti.

Otvoreno je pitanje da li su Horacijevi saveti o poetskoj umetnosti iz “Ars Poetica” imali uticaj na američku poeziju, posebno na EDGARA ALANA POA, koji je razvio teoriju “jedinstva efekta” u poeziji. Poov esej “The Philosophy of Composition” može se, delimično, posmatrati u tom kontekstu.

Moguće je reći da Poe u određenim aspektima ima sličnosti sa Horacijem, naročito u pogledu naglašavanja forme i estetske preciznosti u književnosti. Horacije je bio poznat po svom naglasaku na umetničku ravnotežu, harmoniju i ideji da pesništvo treba da bude osmišljeno, sa jasnim ciljem i utiskom. Iako nije uvek bio direktno filozofski angažovan kao Aristotel ili Platon, Horacije je naglašavao važnost forme i umerenosti u poeziji, što je u Poovom delu vidljivo kroz pažnju prema strukturi i efikasnosti kompozicije.

Po, kao i Horacije, veruje da umetnost mora biti osmišljena da izazove specifične reakcije kod publike. Poe se fokusira na to da svaka komponenta umetničkog dela bude namerno postavljena kako bi doprinosila celokupnom utisku, slično Horacijevom uverenju u važnost kontrole i ravnoteže u umetničkom delu. Poeova pažnja prema formi, pravljenju umetničkog dela kao celokupnog, te želja da delo izazove snažnu emocionalnu reakciju, može se povezati sa Horacijevim pristupom književnosti.

Dakle, iako Poe nije direktni “nastavljač” Horacija u svakom smislu, može se reći da deli sa njim sličnu filozofiju u pogledu značaja forme, kompozicije i cilja umetnosti da postigne estetski utisak.

Njegova filozofija poezije, kako je izložena u eseju “The Philosophy of Composition”, usklađena je i sa Aristotelovim idealom. Po se oslanjao na jedinstvo forme i efekta, slično kao što Aristotel u Poetici naglašava sklad elemenata drame. U pesmi “The Raven”, Po kombinuje atmosferu užasa i melanholije, stvarajući umetnički doživljaj koji je istovremeno univerzalan i duboko ličan, čime oživljava klasične motive patnje i ljudske prolaznosti.

Tragedije Eshila, Sofokla i Euripida postavile su temelje za razumevanje ljudske patnje, moralne dileme i nesklad između božanske volje i ljudskih želja. NATHANIEL HAWTHORNE u “The Scarlet Letter” koristi tragične motive, posebno koncept krivice i iskupljenja, koji se oslanjaju na antičku tragediju. Ester Prin nosi težinu svojih grehova slično Edipu, dok Hawthorne istražuje pitanje sudbinske kazne i moralnog iskupljenja.

“Mobi Dik” HERMANA MELVILA jedno je od najbogatijih književnih dela u pogledu klasične simbolike. Lik kapetana Ahaba, sa svojom opsesijom Belim Kitom, evocira grčke tragedije, biblijske i homerovske motive. Ahab nije klasični negativac; on je složen junak čije opsesivno traganje za pravdom i osvetom ukazuje na ljudsku borbu sa sudbinom, sličnu Odisejevoj, ali sa elementima Edipove tragične neminovnosti.

Dok Odisej koristi lukavstvo da bi savladao neprijatelje i povratio dom, Ahabova sudbina vodi ka destrukciji – njegove ambicije ga čine tragičnom figurom, jer svaki korak ka osvajanju Kita vodi njegovu posadu bliže propasti. Melvilova proza prepliće biblijske motive (kit kao simbol proroka Jone) sa antičkim (Ahab kao moderni Prometej koji izaziva božansko), čime pokazuje kako se klasična tradicija može integrisati u moderno narativno tkivo.

1

Melvilova priča o sukobu između čoveka i prirode zapravo podseća na prometejski motiv borbe sa višim silama, dok njegova filozofska razmatranja nose tragove Lucrecijusove “De Rerum Natura”. Alegorijski elementi, epska širina narativa i moralna pitanja univerzalne su teme, ali Melvil unosi američki identitet kroz simboliku okeana kao neistraženog prostranstva.

Može se reći da je VOLT VITMEN bio na neki način inspirisan Vergilijevom sposobnošću da slavi narod i humanističke ideale. U zbirci “Leaves of Grass”, Vitmen stvara epsku viziju Amerike, prožetu univerzalnim motivima zajedništva, ljubavi i borbe. Njegovi stihovi imaju ritam i veličinu Vergilijevog dela, dok iznose ideje o individualnosti i kolektivnom duhu.

U “Leaves of Grass” Volt Vitmen razvija viziju Amerike kao nove civilizacije. Kao što Vergilije slavi rimski narod u Eneidi, Vitmen veliča američku demokratiju i individualizam. Njegova poezija je direktno inspirisana homerskom tehnikom katalogizacije i opisima prirodnog sveta, dok jezička inovativnost i sloboda oslikavaju renesansni duh koji seže do Dantea i Miltona.

U “The Waste Land” T. S. ELIOT integriše motive iz Danteovog Pakla kako bi prikazao modernu civilizaciju u moralnom i duhovnom rasulu. Eliotovo preplitanje slojeva narativa i upotreba simbolike nalikuju Danteovom pristupu, gde svaki deo ima jasno značenje u širem filozofskom i teološkom kontekstu. Motiv lutanja kroz pustoš – fizičku i duhovnu – analogan je Danteovom putovanju kroz devet krugova pakla. Istovremeno, Eliotovo oslanjanje na mitološke reference, uključujući Ovidija i Vergilija, omogućava univerzalnu poruku u modernističkom ključu.

EZRA PAUND je bio pod velikim uticajem antičke književnosti, Dantea i Šekspira. Njegovo književno stvaralaštvo obiluje referencama na klasičnu grčku i rimsku literaturu, a posebno se bavio istraživanjem ideja i stilova iz perioda antike. Poznato delo “The Cantos” često se oslanja na antičke mitove, filozofiju i istorijske ličnosti.

Paund je takođe bio duboko inspirisan Danteom, posebno njegovom “Božanstvenom komedijom”. Poštovao je Danteovu sposobnost da stvori kompleksnu strukturu poezije koja povezuje lične, filozofske i političke dimenzije. Danteovo razumevanje univerzalnog smisla i spiritualnosti bilo je blisko Paundovom traganjima u poeziji.

Šekspir je takođe imao značajan uticaj na Paunda, koji je cenio Šekspirovu jezičku snalažljivost, ritmičke inovacije i duboku psihološku složenost likova. Paund je smatrao Šekspira za jednog od najvećih majstora engleskog jezika, a elementi Šekspirovih dela povremeno se javljaju u njegovim pesmama i kritikama.

VILIJAM FOKNER je veliki deo svoje književne poetike izgradio na temeljima Šekspira, što se vidi već u naslovu njegovog romana “Zvuk i bes”, preuzetog iz Šekspirovog Magbeta. U ovom delu, Fokner koristi šekspirovsku perspektivu prolaznosti i besmisla života, koju razvija kroz glasove svojih likova. Porodica Kompson je, poput mnogih Šekspirovih junaka, rastrzana unutrašnjim sukobima, propadanjem i nesposobnošću da se nosi s prošlošću. Fokner, na neki način, poput Šekspira, koristi unutrašnji monolog kako bi istražio psihološke dubine svojih likova, dok se teme gubitka i ljudske slabosti reflektuju kroz celokupnu njegovu prozu.

Šekspirov uticaj na Foknera nije samo formalne prirode – uloge tragedije, prolaznosti i sukoba između individualne volje i društvenih normi prisutne su u mnogim njegovim delima. Posebno treba istaći “Avesalome, Avesalome”, gde se tragedija Satpenove dinastije može posmatrati kao američka reinterpretacija kraljevskih tragedija iz Šekspirovih drama.

“Veliki Getsbi” F. SKOTA FICDŽERALDA nosi mnoge odlike grčke tragedije, a centralni junak, Džej Getsbi, u nekim aspektima podseća na Edipa. Kao i Edip, Getsbi pokušava da razotkrije i preoblikuje svoju sudbinu, ali svaki korak koji ga približava idealu – u njegovom slučaju, ljubavi prema Dejzi – vodi ga bliže uništenju. Ficdžerald prepoznaje univerzalnost tragedije kao oblika, koristeći klasične motive da bi osvetlio dinamiku američkog društva u doba džez ere.

SINKLER LUIS u romanu “Kraljevska krv” takođe osvetljava sudbinski aspekt klasične tragedije. Glavni junak, poput Edipa, traga za istinom o svom poreklu i identitetu, ali svaki njegov pokušaj vodi ka još dubljem konfliktu i razočaranju. Luis preuzima klasičnu tematiku, ali je osavremenjuje unoseći u nju kritiku američke religioznosti, licemerja i predrasuda.

Delo DŽONA STAJNBEKA bogato je simbolima i temama preuzetim iz Biblije i klasične literature, što mu omogućava da istražuje duboke univerzalne teme poput ljudske sudbine, moralnosti i iskupljenja. Korišćenje biblijskih i klasičnih motiva daje njegovim romanima filozofsku dubinu i omogućava im da se bave večnim pitanjima koja su prisutna kroz vekove.

U “Plodovima gneva”, priča porodice Džoud, koja se bori protiv ekonomske nepravde, ima jasnu paralelu sa biblijskim Egzodusom. Kao što je Mojsije vodio svoj narod kroz pustinjsku patnju prema Obećanoj zemlji, tako i Džoudovi, suočeni sa nevoljama u Kaliforniji, nastoje pronaći bolje mesto za život. Kao u biblijskoj priči, Stajnbek prikazuje putovanje kroz patnju, kroz koju likovi pokušavaju očuvati svoju ljudskost, a njihova borba postaje simbol kolektivnog otpora protiv opresije i nepravde.

U “Istočno od raja”, motiv sukoba između braće postaje ključna tačka narativa i podseća na priču o Kajinu i Avelju. Konflikt između braće ima jasne biblijske aluzije, jer obojica traže ljubav i pažnju svog oca, a odnos između njih prožima ljubomora i rivalstvo, što dovodi do tragičnih posledica. Ovaj sukob odražava univerzalnu borbu između dobra i zla, slobodne volje i sudbine, što je tema koja se ponavlja kroz biblijsku tradiciju i čitavu istoriju književnosti.

Međutim, Stajnbek ne ostaje samo na biblijskim motivima. Njegova razmišljanja o ljudskoj sudbini i moralu takođe odražavaju uticaj Aristotela i grčkih tragedija. Kao u tragedijama starog sveta, Stajnbekovi likovi često moraju da se suoče sa neizbežnim ishodom svojih dela, dok pokušavaju da se izbore sa sopstvenim nesavršenostima i moralnim dilemama. Grčka tragedija, koja se bavi pitanjem sudbine, prava i nesreće, u Stajnbekovim delima postaje osnov za razmatranje univerzalnih principa.

U “O miševima i ljudima”, Stajnbek koristi likove Džordža i Lenija da bi istražio pitanja žrtvovanja i neizbežnosti sudbine, što podseća na heroje grčkih tragedija. Kao što su antički heroji često suočeni sa sudbinom koju ne mogu pobeći, tako se i Džordž suočava s neizbežnim ishodom, bilo da je to kroz sukob s društvom ili sa sobom samim. Lenijev pokušaj da pobegne od svoje sudbine – kao što to često biva u grčkim tragedijama – vodi ga ka tragičnom kraju. Stajnbek, poput grčkih pisaca, koristi ovu neizbežnost da bi istražio teme patnje, žrtve i tragične moralnosti, u kojoj likovi nisu potpuno krivi, ali njihova nesreća je ipak neizbežna.

Roman “Gertruda i Klaudije” DŽONA APDAJKA predstavlja modernizovanu verziju Šekspirovog “Hamleta”, gde se Apdajk bavi klasičnom temom tragičnih grešaka, moralne dileme i sudbine. U ovom delu, Apdajk preuzima osnovnu radnju iz Šekspira (zapravo onog što prethodi Šekspirovoj drami), ali se fokusira na likove Gertrude i Klaudija, koji su u originalnoj drami obeleženi kao negativci, i daje im dublje psihološke slojeve. Apdajk, kao i Šekspir, istražuje kompleksnost ljudskih emocija, strahove, želje i moralne dileme, što takođe podseća na grčke tragedije, u kojima junaci ne mogu pobeći od svojih sudbina.

Gertruda je prikazana kao žena koja je nesrećna u svom braku, a Klaudijeva pažnja prema njoj deluje kao katalizator za njenu emocionalnu promenu. Gertruda se zaljubljuje u Klaudija, ali njena emocija nije samo posledica toga što joj on pridaje više pažnje nego njen muž. Klaudijeva pažnja joj daje osećaj poželjenosti i uzbuđenja, ali Gertrudin problem se ne svodi samo na nedostatak pažnje u braku, već i na njenu unutrašnju potragu za smislom, emotivnim ispunjenjem i vezama koje su više od površnih. Klaudijeva prisutnost budi u Gertrudi nova osećanja i dovodi je do samorazumevanja. Dakle, njena ljubav prema njemu proizlazi iz dublje emocionalne dinamike i potrage za ličnim zadovoljstvom i smirenjem.

Središnji motiv u “Gertrudi i Klaudiju” jeste problem moralnosti i odgovornosti, ali, kao što vidimo, i ljubavi. Klaudijev uspon na presto, njegov odnos prema Gertrudi i njegov greh – ubistvo brata, postavljaju temelj za tragični razvoj događaja. Apdajk istražuje unutrašnje dileme ovih likova i njihov odnos prema svojoj grešnosti, ali na specifičan i originalan način koji navodi na dublje razmišljanje.

Uticaj klasične antičke književnosti, Dantea i Šekspira na delo FILIPA ROTA može se primetiti u nekoliko aspekata. Iako je Rot bio postmodernista i često se bavio temama identiteta, političkih i socijalnih pitanja, koreni njegovih tema i stilova mogu se pratiti kroz klasičnu književnost i velikane poput Dantea i Šekspira.

Rot je, poput mnogih pisaca, bio inspirisan temama koje se nalaze u starogrčkoj i rimskoj literaturi, kao što su tragika, sudbina i moralna pitanja. Mnoge njegove likove prepoznajemo kao antičke heroje ili anti-heroje, koji se bore sa sopstvenim slabostima, životnim iskušenjima i pitanjima postojanja. Na primer, Rothov lik Portnoya iz “Portnoy’s Complaint” može se posmatrati kao savremeni ekvivalent likova koji istražuju unutrašnje konflikte, baš kao što to rade likovi u antičkim dramama.

Danteova “Božanstvena komedija”, sa svojim dubokim moralnim pitanjima i prikazima pakla, čistilišta i raja, može se prepoznati u temama o iskupljenju, grehu, i kajanju koje su prisutne u mnogim Rothovim romanima. Roth, kao i Dante, istražuje unutrašnje dileme svojih likova, tražeći odgovore na pitanja o moralnoj odgovornosti i posledicama greha.

Šekspirovi uticaji na Rotha su možda najizraženiji u načinima na koje se bavi temama ljudskih slabosti, ljubavi, strasti i smrti. Kao i Šekspir, Roth se bavi komplikovanim i često kontroverznim likovima koji se bore sa vlastitim destruktivnim impulsima. Takođe, način na koji Roth koristi dijalog, unutrašnje monologe i socijalne interakcije u svojim delima odražava Šekspirov uticaj na formu i strukturu književnog stvaralaštva.

“Infinite Jest” DEJVIDA FOSTERA VOLASA je postmoderni enciklopedijski roman, poznat po svojoj dužini, detaljima i digresijama koje uključuju 388 kraćih napomena, od kojih neke same imaju fusnote. Takođe je nazivan metamodernističkim i histeričnim realizmom. Volasova “enciklopedijska izložba znanja” obuhvata teoriju medija, lingvistiku, filmske studije, sport, zavisnost, nauku i pitanja nacionalnog identiteta. Knjiga je često humoristična, ali duboko istražuje melanholiju.

Kako je knjiga dobila naslov? Evo šta kaže Vikipedija:

The novel gets its name from Hamlet, Act V, Scene 1, in which Hamlet holds the skull of the court jester, Yorick, and says, “Alas, poor Yorick! I knew him, Horatio: a fellow of infinite jest, of most excellent fancy: he hath borne me on his back a thousand times; and now, how abhorred in my imagination it is!”

U svojim romanima, DON DELILO često koristi motive, teme i strukture koje se mogu povezati s klasičnom književnošću. Njegov roman “Underworld” može se čitati kao moderna epika, s narativnom kompleksnošću i sveobuhvatnim istraživanjem američke kulture koja evocira Homera i njegovu sposobnost da oslikava kolektivnu svest. Underworld se bavi “herojskim” aspektima svakodnevnog života i američkog društva kroz fragmentirane narative i retrospektivnu introspekciju, što odražava i Odiseju, koja istražuje ljudsku snalažljivost, putovanja i povratak kući.

Delilo takođe koristi filozofske i mitološke elemente klasične književnosti. U romanu “White Noise”, filozofske ideje o smrti i egzistenciji evociraju pitanja koja su razmatrali Platon i Aristotel. Dijalozi među likovima često podsećaju na sokratovske dijaloge, dok ironija i paradoksi u romanu odražavaju atistofansku komediju, prilagođenu za postmodernu epohu.

Američka drama dvadesetog veka dosegla je svetske visine zahvaljujući stvaralaštvu Judžina O’Nila, Artura Milera i Tenesija Vilijamsa. Njihove najvažnije drame odražavaju duh vremena u kojem su nastale, ali takođe i duboko uranjaju u arhetipske konflikte, sudbinske tokove i emotivne drame, čime se vezuju za tradiciju antičkih tragedija i dela Vilijama Šekspira. U njihovim delima prepoznajemo univerzalne motive kao što su sudbinska krivica, porodične tenzije, i neizbežni pad, obeležja klasičnih tragedija koja su transformisana u kontekstu modernog sveta.

Judžin O’Nil: Tragične sudbine i porodične drame

Judžin O’Nil, prvi američki dramaturg koji je dobio Nobelovu nagradu za književnost, uveo je tragediju klasičnih proporcija u američku pozorišnu scenu. Njegove najpoznatije drame, “Long Day’s Journey into Night” i “Mourning Becomes Electra”, duboko su ukorenjene u tradiciji grčkih tragičara i Šekspira.

U “Mourning Becomes Electra”, O’Nil koristi Oresteju Eshila kao osnovu za porodičnu dramu smeštenu u postgrađanski američki svet. Likovi nose težinu sudbinskih krivica i porodičnih prokletstava, dok teme izdaje, osvete i nemogućnosti oproštaja odražavaju klasičnu strukturu antičke tragedije. Isto tako, O’Nil u “Long Day’s Journey into Night” istražuje destruktivne sile unutar porodice, gde sudbina ne dolazi spolja, već iz dubokih emocionalnih rana, sličnih onima koje vidimo kod Šekspirovog Hamleta.

Artur Miler: Tragična krivica i sudbinski tokovi

Artur Miler je moderni majstor tragedije koji se oslonio i na antičke korene. Njegov junak Džon Proktor iz drame “The Crucible” ima u sebi sve elemente grčkog tragičnog heroja. Tragična krivica (hamartia) Proktora leži u njegovoj kratkoj aferi s Abigail Vilijams, a to što joj nije uzvratio ljubav pokreće talas lažnih optužbi za veštičarenje u Salemu. Poput Edipa, Proktor pokušava da ispravi greške iz prošlosti, ali svaki njegov potez samo produbljuje tragediju, gurajući ga ka neminovnoj propasti i smrti.

U “Death of a Salesman”, Miler koristi šekspirovski pristup kako bi analizirao pad svog modernog “kralja” – Vilija Lomana. Iako Loman nije tragični junak u klasičnom smislu, njegov neuspeh da se suoči s istinom i njegova opsesivna težnja za iluzornim snovima o uspehu nose odjeke Makbeta, čije ambicije vode u propast.

Tenesi Vilijams: Strast, sudbina i razaranje

Tenesi Vilijams, poznat po svojoj lirici i emocionalnoj dubini, u dramama kao što su “A Streetcar Named Desire” i “Cat on a Hot Tin Roof”, obrađuje univerzalne teme ljudske slabosti i neizbežnosti sudbine.

U “A Streetcar Named Desire”, Blanš Diboa nosi tragične osobine koje podsećaju na antičke junakinje. Njena iluzija o prošlosti i pokušaji da zadrži privid života u raspadu vode ka njenom konačnom slomu. Poput likova iz Šekspirovih tragedija, Blanš je zarobljena između strasti i nemogućnosti pomirenja sa stvarnošću, dok je sama drama prožeta tenzijom između sudbine i ličnog izbora.

U “Cat on a Hot Tin Roof”, Vilijams istražuje porodične sukobe, pohlepu i prikrivanje istine, oslanjajući se na tragičnu dinamiku antičkih drama. Sukob između Brika i Velikog Tatka ima tragove generacijskih sukoba iz klasične tragedije, dok se sudbina likova nepovratno urušava pod teretom porodičnih tajni.

Kao u antičkim tragedijama, likovi u “Staklenoj menažeriji” ne uspevaju da promene svoje sudbine, jer su njihovi nedostaci (hamartija) duboko ukorenjeni: Amanda u iluzijama, Laura u svojoj krhkosti i povučenosti, a Tom u svojoj neodlučnosti.

Dakle, drama ima mnogo elemenata koji podsećaju na antičke tragedije, a Laura je najbliža liku Ifigenije, dok cela porodica nosi tragični ton koji se može uporediti sa velikim tragičnim mitovima.

Izvor Avanture iz kultura

Tekstovi o književnosti na portalu P.U.L.S.E

  američka književnost, Artur Miler, Avanture iz kultura, Don DeLilo, Džon Apdajk, Džon Stajnbek, edgar alan po, Ezra Paund, Herman Melvil, Ralf Valdo Emesdon, Tenesi Vilijams