„Crnjanski, Megalopolis“ je proširena doktorska disertacija Slobodana Vladušića, koja se bavi odnosom Miloša Crnjanskog prema nastajućem fenomenu urbanog diskursa.

Autor analizira poetske slike većih gradova u kojima je Crnjanski boravio tokom svoje diplomatske službe, kao i viđenje Beograda u „Lamentu nad Beogradom“.

U cilju izbegavanja konfuzije u vezi sa pojmovima „grad“, prestonica“ i „megalopolis“ Vladušić se oslanja na radove O. Špenglera, R. Lehana i G. Zimela i definiše Megalopolis ne samo kao „veliki grad“ već kao poseban tip identiteta, koji se odlikuje negativnim odnosom prema tradicionalnim humanističkim vrednostima.

Kroz analizu susreta Crnjnskog sa Megalopolisom, od posete „mrtvom“ Beču, odmah nakon Prvog svetskog rata, preko putopisa iz Berlina i diplomatskog rada u Rimu, pa do teškog izgnanstva u Londonu, Vladušić otkriva da je Crnjanski anticipirao moderne fenomene globalizacije i otuđenosti. Upravo iz tog razloga on posebno izdvaja putopisni esej „Iris Berlina“ (1931) u kom se Crnjanski, a samim tim i naša književnost, prvi put suočava s pojmom Megalopolisa. Iako su i S. Vinaver i Ljubomir P. Nenadović u istom periodu boravili u tom gradu, samo Crnjanski uspeva da primeti da „ta metropola, što se mnogo izmenila, što ne žudi za prošlošću, već za budućnošću , što podučava, zapoveda, lomi, truje i hrani, sama po sebi zaslužuje da se upozna uzduž i unakrst, jer je skroz moderna, sa novim profilom…“ Vladušić veruje da je odnos uticaja obostran i da ne samo što Crnjanski počinje da opisuje Megalopolis, odnosno da grad doživljava kao subjekt, već i Megalopolis menja Crnjaskog, na ličnom planu slabeći njegov pacifizam (što rezultira sporom sa Krležom), a na planu stvaralaštva nagrizajući i potiskujući jedinstven pogled na svet, vezan za ranog Crnjanskog – sumatraizam.

Iako potonji tekstovi, oni iz Rima i iz Stokholma, predstavljaju izuzeztno zanimljive primere intertekstualnosti i otvaraju fascinaciju Crnjanskog „severom“, Megalopolis u njima igra malu ulogu, jer ti gradovi još uvek nisu nadišli prestonice i urbane centre i postali više od oba. Stoga im i Vladušić posvećuje manje prostora.

Najviše pažnje Vladušić posvećuje delu u kome je Crnjanski najjasnije opisao koncept Megalopolisa, kao i tenziju između njega i pojedinca – „Romanu o Londonu“. Tu on studiozno analizira sve osobenosti urbanog diskursa iz perspektive jednog emigranta (bio on Rjepin ili sam Crnjanski) – „bezdomost“ na liniji Hajdegera, „bezvoljnost“ na liniji Lehana i simboličnu beskrajnost, koju je i Predrag Milivojević opisivao. Koristiće se Fukoovim metološkim instrumentom Vladušić otkriva anticipiranje ideja biopolitike kojom se Crnjanski bavi opisujući sudbinu epizodiste, ostarelog jevrejskog violiniste na obodima priče o knjazu Rjepinu. Nestalnost čak i osnovnih ljudskih odlika pola, lika i imena, kao odraz gubljenja jastva u Megalopolisu ne promiču Vladušiću i on na te sporedne teme u „Romanu u Londonu“ stavlja zanimljiv naglasak, otkrivajući tako vrlo zanimljivo čitanje Crnjanskog (taj roman često je shvatan kao roman o emigraciji i u jednoj, ali vrlo značajnoj, studiji kao „parabola o đavolu“, dok ga Vladušić čita kao roman o gradu). Upravo tu Vladušić poentira svoju tezu o sudaru sumatraizma sa urbanim, te zastupa stav da se sumatraistička poetika, koja se kroz pozno stvaralaštvo Crnjanskog gasila, potpuni gubi u „Romanu o Londonu“ i od nje ostaje samo jedan simboličan gest.

Ovom knjigom Vladušič pruža izuzetno dragocen i zanimljiv doprinos tumačenju poetike Crnjanskog, stavljajući se tako u pogledu dubine osvetljavanja slojevitosti njegovog dela u rang sa Tešićem i Lomparom, a čitaocu nudi sveže i potkrepljeno viđenje klasika srpske književnosti.

Za P.U.L.S.E Janko Kanja

Tekstovi o književnosti na portalu P.U.L.S.E

  analiza, Crnjanski, Janko Kanja, Književnost