“Konopac” – film Alfreda Hičkoka – Zbog njihove različite, odvojene uloge u strukturi narativa, prisustvo slikarstva/umetnosti u filmu Konopac moglo bi se razdvojiti na čisto predmetno i verbalno. Veliki broj umetničkih dela, slika i skulptura, u stanu u kojem dvojica mladih homoseksualaca, sofisticiranih intelektualaca, ubijaju kolegu i prijatelja sa koledža, pojavljuje se uglavnom u funkciji kulturne identifikacije prostora, tj. samih njegovih korisnika, čiji je intelektualni profil delimično naznačen upravo ikoničkim dizajnom ambijenta.

Svi ti raznovrsni radovi pripadaju u osnovi jednom opštem umereno modernističkom registru, oni reprezentuju odgovarajući estetski ukus, onu vrstu interesovanja za umetnost koje nije profesionalno ili stručno, ali ni potpuno laičko, već je karakteristično za izvestan opšti profil humanističke inteligencije.

“Well, murder can be an art too” –

U odrednice takvog interesa spada i posebna pažnja koja se posvećuje onome što će se okačiti na zid. U pitanju je izbor koji se zasniva na izvesnim uvidima u savremenu umetničku produkciju, te je u skladu s tim i navika povremenog ažuriranja „kolekcije” novim akvizicijama. U jednom dijalogu, započetom da bi se Brandon Šo, dominantna figura ovog ljubavnog para, odvojio na stranu i sa njim razgovaralo u četiri oka, verenica ubijenog obraća mu se pitanjem:

“Oh, isn’t that painting new?” “Yes it is. Do you like it?,”

odgovara on. A na pitanje šta je ta nova slika Brandon objašnjava da je to New Young American primitive. U zavisnosti od kvaliteta percepcije gledaoca brojni umetnički predmeti u ovom prostoru pomiču se eventualno iz pozadine, i u tom slučaju obavljaju svoju diskretnu funkciju. Međutim, eksplicitna tematizacija umetničkog konteksta odvija se u ovom filmu u verbalnoj, dijaloškoj ravni, ona započinje Brandonovom tvrdnjom da (savršeno) ubistvo može biti umetničko delo.

Ideja ubistva/zločina sa aurom savršenosti javlja se, videli smo, i u filmu Nepoznati iz Nord ekspresa, ali je tamo njena kontekstualizacija, kao i verbalna prezentacija, izvedena na drugačiji način i u drugim terminima. Brunova koncepcija savršenog zločina, oslonjena na (pret)postavku da je svako potencijalni ubica, ne sadrži nikakve estetske ili artističke konotacije. Naprotiv, izvedena iz krajnje egzistencijalnih, životnih okolnosti čoveka od detinjstva označenog belegom neuspešnosti i beznačajnosti, ona je izraz rigidne, nimalo sofisticirane, defektne mentalne konstitucije iz koje se rađa pragmatični projekat oslobađanja od uzroka frustracija. Iako neobičan, projekat je veoma jednostavan i transparentan, bez velike priče/teorije: svako treba da izvrši (željeno) ubistvo drugog, dakle ubistvo sebi nepoznate osobe, čime se, u skladu sa Brunovom zdravorazumskom logikom, obezbeđuje motiv nedostatka motiva kao glavne pretpostavke savršenosti, tj. neotkrivanja počinioca.

Brunova motivacija je krajnje lična i veoma pragmatična, svako ima nekoga koga bi želeo da ukloni, te bi u tom smislu bilo bolje da, kako kaže, nekih ljudi nema. To isto misli i Brandon, samo što je njegova koncepcija premeštena iz ravni lične motivacije, rešavanja personalnog problema, u polje opšteg, i umotana u „veliku priču”, tj. jednu intelektualističku (kvazi)teorijsku konstrukciju u kojoj tzv. superior individuals imaju privilegiju i pravo da uklone one koji „samo zauzimaju prostor”.

U diskursu „velike priče” savršeno ubistvo ne oslobađa počinioca/autora uzroka njegovog ličnog problema (on takav problem i nema), već verifikuje njegov privilegovani status superiornosti, ono ne proizlazi iz životne, praktične potrebe već iz želje za neutilitarnim (umetničkim) eksperimentom: “Nobody commits a murder just for the experiment of commiting it, nobody except us”, kaže Brandon. Odatle, najzad, savršeno ubistvo postaje estetski/ umetnički čin kojim se zadovoljava potreba za stvaranjem:

“I’ve always wished for more artistic talent. Well, murder can be an art too. The power to kill can be just as satisfying as the power to create.”

Relacija između ubistva i umetničkog dela uspostavlja se primarno preko pojma savršenosti i njegovih estetskih konotacija. Aktivirana je standardna, klasična formula o umetničkom delu kao savršenoj strukturi, celini u kojoj nema nevažnih i slučajnih pojedinosti, u kojoj su svi konstitutivni elementu u stanju optimalne unutrašnje funkcionalnosti. Reč je pre svega o estetskoj funkcionalnosti, jer je ona druga, spoljašnja, praktična, tek početna, nikako i dovoljna pretpostavka savršenosti ubistva. Za tako visoki atribut potrebno je više od nerazjašnjenosti ubistva, neotkrivanja ubice (uostalom zločin može ostati neotkriven iz nekih sasvim slučajnih, banalnih razloga, koje počinilac ne može da kontroliše, a ne zbog svoje apsolutne perfekcije na svim nivoima koncepcije i realizacije), potrebno je njegovo estetsko, artističko opremanje.

Zbog toga Brandon toliko vodi računa kako o samoj kreaciji/egzekuciji dela/ ubistva, tako i o njegovoj prezentaciji/izlaganju. Na primer, želja da se ubistvo izvede tokom dana (što je i ostvareno) i pri dnevnoj, sunčevoj svetlosti (što nije ostvareno, jer su zavese bile navučene) spada u kontekst pre svega estetskih motivacija. Ipak, artistička ambicija koncentrisana je prvenstveno na kontekst i formu prezentacije, tj. svojevrsnog izlaganja ubistva kao proizvoda umetničke kreacije.

Party, zabava koju Brandon i Filip priređuju u stanu/ateljeu u stvari je supstitut, simulacija izložbe, u ovom slučaju sasvim neobične jer je samo „delo”, iako prisutno, za učesnike/publiku nevidljivo. Štaviše, publika uopšte i ne zna da je delo izvedeno. Kada još uplašeni i kolebljivi Filip upita Brandona da li je organizovanje zabave možda ipak greška, ovaj odgovara:

“No, it’s the finishing touch to our work. It’s more. It’s the signature of the artist. Not having it would be like, uh…”

Brandon ne nalazi odmah pravi izraz, ali Filip uspešno i adekvatno završava započetu misao, iako sa upitnikom na kraju:

“Painting the picture and not hanging it?”

Ipak, sa ovakvim signiranjem, utiskivanjem pečata autorstva u svoj rad, ambicija ovog „umetničkog” pothvata još se ne ostvaruje do kraja. Finalni zahvat, koji sam autor smatra briljantnim, sastoji se u dodatnom aranžiranju zakuske, u postavljanju hrane i pića na škrinju (prekrivenu čaršavom i ukrašenu svećnjacima) u kojoj se nalazi telo ubijenog. Brandon to naziva making our work of art a masterpiece.

Želja za eksperimentom i inovacijom, koju Brandon eksplicitno izražava, takođe spada u gotovo standardne odrednice profila umetnika, naravno onog koji se naziva modernim. Poteškoća je, međutim, u tome što se u registar ovih odrednica ne uklapa osnovna pretpostavka savršenosti ubistva, a to je izvesna forma odsustva autora, tj. anonimnost izvršioca, odsustvo njegovog identiteta koji ostaje nepoznat. Imamo delo, postoji dakle autor, ali ne znamo ko je on, ne znamo njegovo ime. Zato se Brandon nalazi u jednoj vrsti procepa, dualizma koji ne može biti prevladan.

Kao i svakom umetniku, njemu je stalo do prezentacije i recepcije svog dela (otuda party), do komunikacije sa publikom, ali u toj komunikaciji, koja bi trebalo da promoviše njegovo autorstvo, njegov lik umetnika, stvaraoca, autora, mora ostati nevidljiv da bi delo sačuvalo auru savršenosti. Tako je ovde anonimnost pretpostavka autorstva. To je cena koju Brandon mora da plati da bi postao umetnik. Ukoliko pretenduje na savršenost/umetnički status svoje tvorevine, te prema tome i na vlastiti status umetnika/stvaraoca, ubica mora ostati anoniman, nepoznat. U ovoj stvari savršeno delo je jedino ono koje ostaje anonimno.

Slobodan Mijušković

Alfred Hičkok – upotreba slikarstva

Izdavač: Kulturni centar Beograda – Beograd; 2005.

Tekstovi o filmu na portalu P.U.L.S.E

  Film, Hičkok, Konopac, Slikarstvo, Umetnost