Politika kao tema u „Dantonovoj smrti“ Georga Bihnera i „Revizoru“, Maksima Gorkog

U većini  enciklopedija pod pojmom politika naći ćemo mnoštvo definicija, i rijetko koja će biti lišena „subjektivne“ komponente ovog pojma ,  itekako značajne kada je bilo koje dramsko djelo političke tematike u pitanju. Obzirom na svoju subjektivnu stranu politika se često shvata kao umješnost i vještina vladanja ljudima, tj osvajanja i vršenja vlasti, ili kao vještina izbora sredstava i iznalaženja mogućnosti da se postignu odredjeni društveni ciljevi ….[1], više nego dovoljno za našu priču.

Subjektivno, interesi, iznalaženje, VLAST, osvajanje, vršenje. Ne, ne govorimo o Šekspiru.  „Dantonova smrt„ je de facto  komad političke intrige o istorijskom dogadjaju koji odlučuje  o sudbinama miliona ljudi (čitaj :društveni interesi),  a sitnorealistički, gotovo dokumentarno precizno opisuje dramatični tok sukoba izmedju dvije slavne figure francuske revolucije  1789.god , dvije temeljno različite individue, dvije suprotstavljene filozofije. Slavni Danton, genijalni, ali pomalo inertni i rezignirani hedonista nasuprot hiperambicioznom oratoru, moralisti Robespjeru.

Robespjer  demagoški priprema teren za brutalan razračun sa političkom konkurencijom, prvenstveno svojim revolucionarnim saborcem Dantonom, da bi ga u maniru Ričarda Trećeg  zaklao „na spavanju“ u zoru radjanja francuskog gradjanskog društva dok je ovaj halapljivo koristio benefite svoje slave, bančeći po pariskim bordelima.  „Impotentni Muhamed“, kako ga u drami nazivaju Dantonove pristalice, par mjeseci nakon smrti  Dantona i sam završava na giljotini, 1794. god.  ali Bihner ne tretira taj dogadjaj. Drama završava njenim naslovom. „Dantonova smrt“ je objavljena 1835. godine.

Gogolj piše „Revizora“ skoro u isto vrijeme, godinu dana kasnije. U „Revizoru“ Gogolj mnogo prije „vakta“ nagovještava propast ruskog staleškog (spahijskog) društva preko pokvarenog i nadobudnog sreskog načelnika, ugnjetača sitnih trgovaca, koga komično kažnjava tako što ovaj postaje žrtvom prevare  priglupog petrogradskog činovničića sklonog terevenčenju, Hljestakova. Reklo bi se da Gogolj piše o pravdi, ili je barem priželjkuje a pravda je, složićemo se, bitna politička činjenica. Bihner u svom djelu, iako ironičan, o pravdi ne piše. Čak ni o karmi, pošto je dogadjaj Dantonova, a ne Robespjerova smrt, i tu se, osim žanrovske i dijelom idejne koncepcije, ova dva komada najviše razlikuju na tematskom planu. Jedina sličnost, kada je tema politike u pitanju je domen opšteg odnosa prema društvu-kritični su, politični (iako na prilično različit način), imaju po jednog izrazitog „pokvarenjaka“ koji, iako nategnuto, mogu ponijeti epitet : vlast. Stoga ćemo našu  analizu svesti na kratak pregled najvažnijih razlika u „političnosti“ ova dva komada. Razlike su značajne do suprotnosti, a da u obzir i ne uzmemo činjenicu da je Bihnerova drama motivisana istorijskim dogadjajima. Ako ćemo analizirati politiku u oba djela najsmislenije bi bilo da podjemo redom od same strukture komada. Pokušaćemo uporedno formulisati šta je to više ili manje politično u dogadjaju, temi, osnovnom sukobu i konačno, književnom žanru oba komada.

Dogadjaj kod Dantona je politička spletka koju Robespjer priprema i konačno sprovodi u djelo protiv političkog konkurenta Žorža Dantona. Dešava se pred sam kraj francuske revolucije, nakon kojeg je uspostavljena prva od  ukupno pet francuskih republika i demokratski poredak. Dogadjaj kod Revizora je potencijalni dolazak petrogradskog revizora u udaljenu rusku guberniju gdje vlada samovoljni činovnik-načelnik, koji isparanoisan i pogrešno obaviješten za revizora pretpostavlja potpuno pogrešno lice i na kraju doživljava lični i porodični blam. Bihner tretira i kritikuje samu revoluciju, kroz njene najbitnije vinovnike, dakle, budući poredak, francusku demokratiju. Gogolj ismijava ruski birokratizivani spahijski feudalizam (na svim nivoima, doduše), ali kroz perspektivu potpune decentralizacije, kojom saopštava širinu birokratske odljuđenosti  koja  je zaošijala Carsku Rusiju. Razlike su skoro do nedovodjenja u kontekst.

Tema „Dantonove smrti“, u nekom širem planu (a taj plan nam treba zbog potencijalnog tematskog presjeka sa Revizorom) je revolucija koja ubija svoje najbolje ljude, ili možda : rizik da sve tekovine revolucije propadnu zbog samovolje jednog čovjeka. Osim termina samovolja mislim da u tematskim planovima Revizora nećemo naići na bilo kakav koneksitet, koliko god tragali, pa stoga i nećemo pokušavati.

Sukob koji nam integriše temu, daje joj značenje, u „Dantonovoj smrti“ je sukob izmedju dva predvodnika revolucije, Dantona i Robespjera, generisan njihovim najintimnijim razlikama i ambicijama. U Revizoru, osnovni sukob je izmedju bahatog načelnika i ugnjetavanih trgovaca. Sličnost političke konotacije i u ovom elementu nam je ostala zamagljena.

Zaključujemo da je književni žanr Bihnerovog komada najbliži političko-dokumentarnoj drami sa elementima prosvetiteljstva. Ipak je Žak Ruso i njegovo djelo intelektualni momentum od značaja i kod protagoniste i antagoniste u djelu.

Revizor je realistično- satirična komedija karaktera sa elementima komedije zabune ranog ruskog realizma. Ovo političko i satirično jedino možemo dovesti u neku vezu.

[1] Grupa autora , Mala politička enciklopedija, Prosveta Beograd, str 892

za P.U.L.S.E  Milo Vučinić

Tekstovi o književnosti na portalu P.U.L.S.E

  Bihner, Dantonova smrt, Književnost, Maksim Gorki, Milo Vučinić, Revizor