Dizajn je i dalje uglavnom belačka profesija, a crnci su i dalje u velikoj meri nedovoljno zastupljeni – oni čine samo 3% industrije dizajna, kako se navodi u jednom istraživanju iz 2019.

Ova dilema nije nova. Decenijama se dominacija belaca u ovom polju smatra problemom o kome se otvoreno razgovaralo još kasnih 1980-ih, kada je nekoliko crnih studenata grafičkog dizajna koji su se spremali za ovu profesiju progovorilo o tome kako se osećaju izolovano i obespravljeno.

Jednim delom manjak njihove zastupljenosti možda je imao veze sa činjenicom da je izgledalo kao da su preovlađujuća načela dizajna usko povezana sa zapadnim tradicijama, sa njegovim navodnim poreklom iz antičke Grčke i školama iz Nemačke, Rusije i Holandije koje se smatraju uzorima na ovom polju. Kao da je „crna estetika“ potpuno odsutna.

Ali šta ako je sve vreme jedinstvena afrička estetika bila duboko usađena u zapadni dizajn?

Kroz svoju istraživačku saradnju sa proučavaocem dizajna Ronom Eglašom, autorom knjige Afrički fraktali (African Fractals), otkrila sam da dizajnerski stil koji se nalazi u osnovi velikog dela današnjeg grafičkog dizajna – poput švajcarske dizajnerske tradicije koja koristi zlatni presek – možda ima korene u afričkoj kulturi.

Božanska proporcija

Zlatni presek se odnosi na matematički izraz „1: fi“, gde je fi iracionalan broj, otprilike 1,618.

Vizuelno, ovaj odnos se može predstaviti kao „zlatni pravougaonik“, pri čemu je odnos strane „a“ prema strani „b“ isti kao odnos strana „a“+„b“ prema „a“.

Napravite kvadrat na jednoj strani zlatnog pravougaonika, a preostali prostor će formirati drugi zlatni pravougaonik. Ponovite to u svakom novom zlatnom pravougaoniku, deleći u istom pravcu, i dobićete zlatnu spiralu, verovatno popularniji i prepoznatljiviji prikaz zlatnog preseka.

Ova proporcija se naziva „zlatna“ ili „božanska“ jer je vizuelno prijatan, a neki naučnici tvrde da ljudsko oko može lakše da tumači slike koje ga sadrže.

Iz ovih razloga, videćete zlatni presek, pravougaonik i spiralu ubačene u dizajn javnih prostora i predstavljene na umetničkim delima u muzejima i na zidovima galerija. Takođe se ogleda u prirodi, arhitekturi i dizajnu – i čini ključnu komponentu modernog švajcarskog dizajna.

Švajcarski dizajnerski stil nastao je u XX veku spajanjem ruske, holandske i nemačke estetike. Nazvan je jednim od najvažnijih pokreta u istoriji grafičkog dizajna i pružio je osnovu za uspon modernističkog grafičkog dizajna u Severnoj Americi.

Font helvetika, koji je nastao u Švajcarskoj, i švajcarske grafičke kompozicije – od reklama do korica knjiga, veb stranica i postera – često su organizovane prema zlatnom pravougaoniku. Poznato je kako je švajcarski arhitekta Le Korbizje usmerio svoju filozofiju dizajna na zlatni presek, koji je opisao kao da„[odzvanja] u čoveku organskom neizbežnošću“.

Otkrivanje grčkog porekla

Poznavaoci grafičkog dizajna – koje je posebno predstavljao grčki naučnik arhitekture Markus Vitruvije Polo – skloni su da pripisuju zasluge ranoj grčkoj kulturi za inkorporiranje zlatnog pravougaonika u dizajn. Oni će istaći Partenon kao na znamenit primer zgrade u čijoj je izgradnji primenjen taj odnos.

Ali empirijska merenja ne podržavaju navodne zlatne proporcije Partenona, pošto je njegov stvarni odnos 4:9 – dva cela broja. Kao što sam istakla, Grci, posebno matematičar Euklid, bili su svesni zlatnog preseka, ali se on pominjao samo u kontekstu odnosa između dve linije ili figure. Nijedan grčki izvor ne koristi izraz „zlatni pravougaonik“ niti predlaže njegovu upotrebu u dizajnu.

U stvari, drevni grčki spisi o arhitekturi skoro uvek naglašavaju važnost odnosa celih brojeva, a ne zlatnog preseka. Za Grke, celi brojevi su predstavljali platoničarske koncepte savršenstva, tako da je mnogo verovatnije da je Partenon bio izgrađen u skladu sa ovim idealima.

Zlatna spirala u Africi

Ako ne od starih Grka, odakle onda potiče zlatni pravougaonik?

U Africi, dizajnerske prakse imaju tendenciju da se fokusiraju na rast odozdo prema gore kao i na organske, fraktalne forme. Oni se stvaraju u nekoj vrsti povratne sprege, što kompjuterski naučnici nazivaju „rekurzija“. Počinjete sa osnovnim oblikom, a zatim ga delite na manje verzije samog sebe, tako da su preslikani delovi originalnog oblika. Ono što se pojavljuje naziva se „samosličan” obrazac, jer se celina može naći u delovima.

Razmotrite palatu poglavice u Logone-Birniju, u Kamerunu. Njegove sobe su raspoređenje pomoću fraktalne mreže koju karakteriše ponavljanje sličnih oblika u sve manjim razmerama. Kao što Ron Eglaš primećuje u Afričkim fraktalima, put kojim bi se posetilac palate kretao prostorom približan je zlatnoj spirali.

Rekurzivna konstrukcija palate – od sitnih pravougaonika do sve većih i većih – prirodno se uklapa u konstrukciju zlatnog pravougaonika u smislu ukupne forme, iako je podudaranje duž bilo kog zida daleko od savršenog.

Ovaj metod organski rastuće arhitekture tipičan je za raspored zgrada u Africi; zaista, mnogi od njegovih dizajnerskih obrazaca uključuju ovo organsko skaliranje, verovatno zato što se povezuje sa konceptima plodnosti, rađanja i generacijskog srodstva koji su uobičajeni u afričkoj umetnosti i kulturi.

Naučnik i spiritualista Kvame Adapa pokazuje takav uzorak skaliranja na Kente tkanini iz Gane. Crne pruge su na beloj pozadini, sa redovima formiranim na sledeći način: 1, 1, 2, 3, 5 – ono što sada zovemo Fibonačijev niz, iz kojeg se može izvesti zlatni presek.

Da li je Fibonači doneo zlatni presek Evropi?

Robert Bringhurst, autor kanonskog dela Elementi tipografskog stila (The Elements of Typographic Style), suptilno nagoveštava afričko poreklo zlatnog preseka:

Ako tražimo numeričku aproksimaciju ovog odnosa, 1: fi, naći ćemo ga u nečemu što se zove Fibonačijev niz, nazvan po matematičaru iz XIII veka Leonardu Fibonačiju. Iako je umro dva veka pre Gutenberga, Fibonači je važan u istoriji evropske tipografije, kao i matematike. Rođen je u Pizi, ali je studirao u severnoj Africi.

Ovi obrasci skaliranja mogu se videti u drevnom egipatskom dizajnu, a arheološki dokazi pokazuju da su afrički kulturni uticaji putovali niz reku Nil. Na primer, egiptolog Aleksandar Bedavej pronašao je upotrebu Fibonačijevog niza u obliku hrama u Karnaku. Uređen je na isti način na koji se šire afrička sela: počinju od svetog oltara ili „semenastog oblika “ da bi zauzeli veći prostor koji  se spiralno širi.

S obzirom da je Fibonači namenski putovao u Severnu Afriku da bi izučavao matematiku, nije bez smisla spekulisati da je Fibonači doneo ovu sekvencu iz Severne Afrike. Njegovo prvo pojavljivanje u Evropi nije u staroj Grčkoj, već u Liber Abaci, Fibonačijevoj matematičkoj knjizi objavljenoj u Italiji 1202.

Zašto je sve ovo važno?

Pa, na mnogo načina, nije. Stalno nam je do toga „ko je bio prvi“ samo zato što živimo u sistemu opsednutom proglašavanjem nekih ljudi pobednicima – vlasnicima intelektualne svojine koje bi istorija trebalo da zapamti. Taj isti sistem neke ljude proglašava gubitnicima, izbacuje ih iz istorije, a potom i njihove zemlje, neodajući im poštovanje koje su im ostali dužni.

Ipak, pošto mnogi teže tome da žive u pravednom i mirnom svetu jednakosti, važno je uspostaviti multikulturalniji osećaj intelektualne istorije, posebno u okviru kanona grafičkog dizajna. A kada crni studenti grafičkog dizajna vide uticaje svojih prethodnika, možda će biti ponovo inspirisani i motivisani da ožive tu istoriju – i da nastave da se razvijaju uz njeno nasleđe.

Piše: Audrey G. Bennett
Izvor: theconversation.com
Prevod: Danilo Lučić

Izvor: Glif

  Afrika, Arhitektura, božanska proporcija, Dizajn, Fraktali, Glif, Umetnost, zlatni presek