Jugoslovenska kriza s francuske strane. Početkom 1990-ih godina Jugoslavija je odveć zapala u krizu. Još od Titove smrti ta krhka skupina „šest republika, pet nacija, četiri jezika, tri religije, dva alfabeta i jedne jedine partije” muči se da iznova prodiše. Hrvati, Slovenci i Bošnjaci čeznu za većom samostalnošću. Srbi sa svoje strane pokušavaju da osnaže autoritet federalne vlasti nad kojom su postepeno preuzeli kontrolu. Paraliza institucija, sporo rasparavanje komunističke partije i umnožavanje ekonomskih poteškoća doprinose pojačavanju nacionalističkih obrazaca.
Pad gvozdene zavese samo ubrzava dešavanja. Nemačko ujedinjavanje i razjedinjavanje SSSR-a preokreću situaciju u centralnoj Evropi. Svesne da mogu računati na podršku Berlina i Svete stolice, Hrvatska i Slovenija sve otvorenije razmatraju pitanje proglašenja nezavisnosti, a novi srpski predsednik Slobodan Milošević za to vreme autoritarno učvršćuje svoj stisak oko Federacije i obećava svojim sunarodnicima da „niko ne sme da ih bije”.
Slovenija jednostrano proglašava nezavisnost od jugoslovenske Federacije 25. juna 1991. Zagreb je prati u korak s tom odlukom. Srpska manjina u Hrvatskoj, koja se još prethodne godine mobilisala u Balvan revoluciji, te ujedinila od marta meseca u Republiku Srpsku Krajinu, zbog straha od gubljenja političkih prava uzima oružje u ruke tokom leta i zahteva pripajanje matici otadžbini. Od Slovenije do jadranske obale, čitav jugozapad države pada u vatru.
Srbe su tokom Drugog svetskog rata duboko traumatizovala zverstva koja je u Hrvatskoj počinio kolaboracionistički i rasistički režim “ustaše” Ante Pavelića. Predsednik Franjo Tuđman, bivši komunista koji je tokom godina postao ultranacionalistom i antisemitom, i pored toga ne čini ništa kako bi ih razuverio – preko pretećih izjava i spornih odavanja zasluga, on se bezobzirno nadovezuje na tradiciju Nezavisne Države Hrvatske, od koje je preuzeo monetu, zastavu i državnu himnu.
FRANCUSKA OVOGA PUTA BEZ DIPLOMATSKOG UTICAJA
Naspram ove lančane reakcije, Francuska pokušava da smiri strasti. Glavna briga Fransoe Miterana (prim. prev: francuskog predsednika u tom trenutku) jeste da sačuva jedinstvo Jugoslavije. Strahujući da se rasparčavanje Federacije ne proširi po istočnoj Evropi i pokrene kaskadno urušavanje država, Miteran iznova naglašava svoj stav o političkom rešenju spora između Srba i Hrvata i odbija da podrži ono što Ministarstvo spoljnih poslova Francuske opisuje kao “plemenski ratovi”. On je takođe mišljenja da “administrativne granice” nasleđene iz Titovog vremena nisu primenjive za stalno i ocenjuje da će one biti nepresušni izvor sukoba.
Miteran ne želi da popusti pred diktatom nemačke vlade, koja zahteva brzo priznavanje novih Država. Kao iskreni evropeista i davnašnji propovednik francusko-nemačkog zbližavanja, ovaj francuski predsednik oduvek je imao – i u tome je jedna od kontradikcija u njegovom mišljenju – “realističku” viziju geopolitičkih ravnoteža. Nikada mu se nije dopadala mogućnost pojavljivanja nove Mitteleuropa koja bi bila formirana oko rastuće ekonomske i diplomatske moći ujedinjenje Nemačke. On računa na uticaj Beograda u regionu na osnovu kojeg bi potonji igrao ulogu kontrateže.
Po tome se Miteran upisuje na liniju francuske diplomatije koja odavno pokušava da uspostavi “savezništa s druge strane” (prim. prev: alliances de revers na francuskom diplomatski je postupak koji se sastoji u uspostavljanju savezništva sa državom koja je s druge strane neprijatelja u odnosu na Francusku) kako bi kontrirala germanskoj prevlasti u centralnoj Evropi. Fransoa Prvi udružio se sa Sulejmanom Veličanstvenim kako bi oslabio Habzburgovce. U skorije vreme Srbija pa potom Jugoslavija bile su tačka oslonca francuskoj diplomatiji na Balkanu. Francusko-srpsko prijateljstvo, ojačano bratstvom po oružju nastalom u rovovima Prvog svetskog rata, bilo je do 1939. ključni kamen sanitarnog kordona koji je imao cilj da izoluje Nemačku i drži je podalje do Mediterana.
U ostalim aspektima Miteran ne prećutkuje svoje simpatije za srpsku stvar. „Ne smemo zaboraviti, podsetio je tokom jedne sednice Saveta Evrope u junu 1991, da uzmemo u obzir tradicionalna prijateljstva. Za nas kao i za Ruse, to je Srbija. Slovenija i Hrvatska su više okrenute Germanima.” U jednom intervjuu datom Frankfurter Allgemeine Zeitung 29. novembra 1991. još je direktniji: „Hrvatska je bila deo nacističkog bloka, Srbija nije”.
Problem je u tome što Francuska više ne može slobodno da vodi spoljnu politiku onako kako joj odgovara. Mastriški ugovor samo što nije potpisan, stoga Francuska tu politiku mora ispregovarati korak po korak sa svojim evropskim partnerima. Brzo izlazi na videlo činjenica da Ministarstvo spoljnih poslova Francuske više nema uticaja naspram svog nemačkog ekvivalenta. Uprkos podršci Ujedinjenog kraljevstva i Sjedinjenih Američkih Država, Pariz ostaje nemoćan pred odlukom Nemačke da preuranjeno prizna nezavisnost Hrvatske i Slovenije.
Fransoa Miteran takođe mora delati u kontekstu sve jačeg medijskog pritiska. Uticajni listovi i televizije odlučili su da odrede ko su “dobri” a ko “zli”. Pošto nastupaju s više grubosti, a manje takta u komunikaciji, Srbi će postati “zlikovci”. Složenost situacije namerno se prećutkuje. Nemoguće je govoriti o istorijskim izvorima sukoba. Nemoguće je pomenuti zlostavljanja koja su doživeli srpski civili. Nemoguće je ukazati na masivnu količinu teškog oružja koje je Nemačka dostavila hrvatskoj vojsci. Jedino se “mučeništvo” branitelja Vukovara i Dubrovnika pojavljuje na ekranima.
Za to vreme stanje nastavlja da se pogoršava. Budući neverovatnom multietničkom slagalicom ugrađenom u srce bivše Jugoslavije za koju je svako znao da će se zbog preuranjene secesije Hrvatske i Slovenije urušiti, i Bosna počinje podrhtavati. Muslimani su tu većinsko stanovništvo, a predvode ih vođi odavno zavedeni idejom Islamske države. Njihov predvodnik, Alija Izetbegović, više je puta ponovio da „ne može biti mira ili koegzistencije između islamske vere i neislamskih socijalnih i političkih institucija.”. Srbi i Hrvati, manjinski, ali dobro organizovan narod, ne dele isti pogled na stvarnost.
U junu 1992. izbija građanski rat. Srbi, Hrvati i Bošnjaci proglašavaju svako svoju državu i preduzimaju radnje kako bi ih oblikovali silom. Srbi još jedanput preuzimaju vodeću ulogu. Oni pokreću nasilna preseljenja populacije u cilju osiguravanja geografskog opstanka svojih enklava.
Reč je o “etničkom čišćenju” koje će u slikama preplaviti ekrane čitavog sveta. Sarajevo je pod opsadom koja nikako da se završi i koja nema presedana u Evropi. Javna mnenja bune se zbog patnji kojima su izloženi civili i odlučno zahtevaju intervenciju međunarodne zajednice.
MEDIJSKA MANIPULACIJA
U medijima je prisutna potpuna histerija. Srbi su više no ikad predstavljeni kao izazivači nereda. Kruže informacije koje su često na rubu stvarnosti. Govori se o desetinama, ili čak stotinama hiljada silovanja, o bezbrojnim masakrima golorukih civila. Slike zatvorenika kosturskih silueta objavljuju se u novinama. Na Zapadu se počinju pominjati “kampovi smrti”, a srpski vođi poistovećuju se sa “nacistima” koji žele sprovesti strahovit “genocid”. Intelektualci se redom mobilišu uz Bernara Anri-Levija, Žaka Žilijara, Paskala Briknera, Romena Gupia, Edgara Morena i Alena Finkelkrota. Peticije i manifesti ne prestaju izlaziti kritikujući “minhenoljupce” (prim. prev: pežorativno pristalice minhenskih sporazuma) koji ni ne gledaju šta rade srpski “dželati”.
Nije nakana ovih redova da se preispita nasilje koje su počinile paravojne formacije Radovana Karadžića i Ratka Mladića niti očigledna nesposobnost Slobodana Miloševića da ih urazumi. Srpski borci zaista se ophode na brutalan način i čine određen broj zverstava. Ali zločini koji im se zameraju najčešće su preuveličani. Bošnjaci nisu nimalo obzirniji, podjednako su laki na okidaču, pljačkaju i siluju i ne oklevaju da u više navrata bombarduju sopstvenu populaciju kako bi ganuli međunarodno mišljenje.
SJEDINJENE AMERIČKE DRŽAVE STUPAJU NA SCENU
Sjedinjenje Države, do tog trenutka nezainteresovane za jugoslovensko pitanje, imaju neuobičajeno mnogo sluha za zahteve Bošnjaka. Treba imati u vidu da ih i Turska i njihovi zalivski saveznici pritiskaju da pomognu muslimanskoj populaciji. Štaviše, Bosna zauzima stratešku poziciju na kopnenom pravcu koji spaja Evropu s rezervama nafte u Kaspijskom jezeru. Vašingtonu se stvara neočekivana prilika da na tom prostoru osigura duže prisustvo. Amerikanci se dakle brzo odlučuju da daju značajnu pomoć Izetbegovićevim pristalicama finansirajući time okupljanje hiljada džihadista koji će se nekoliko godina kasnije pojaviti u redovima Al Kaide.
Vašington odlučno podstiče Bošnjake i Hrvate da zasebno zaključe mir. Potom se stvara novi izgovor za vojnu intervenciju NATO-a na osnovu poslednjeg pokolja na jednoj sarajevskoj pijaci – koji su verovatno počinili bošnjački provokatori. Francuzi, Englezi i Amerikanci bombarduju srpske pozicije. Hrvatske trupe naoružane od strane Nemačke započinju napad na Krajinu i povraćaju izgubljenu teritoriju dok Bošnjaci započinju kontranapad. Stotine hiljada Srba odlučuju se na egzil. Krajem 1995. Dejtonski sporazumi pretvaraju državu u jednu pomalo šepavu konfederaciju. 60 000 vojnika okupira zemlju koja de facto postaje američki protektorat.
Krizni period ipak nije gotov. Nakon Slovenije, Hrvatske i Bosne, i Kosovo se počinje buniti. Ova južna pokrajina, većinski naseljena Albancima, od Srednjeg je veka kolevka srpske nacije. Povlađujući nacionalnom sentimentu svojih sunarodnika, Slobodan Milošević ju je od 1989. lišio najvećeg dela autonomije. Zametak vojske nacionalnog oslobođenja, OVK, nespretno pokušava nasuprot njemu primeniti strategiju gerilske borbe. Srbi i Albanci umerenih stavova uzalud traže kompromis između dve suprotstavljene strane. Sve su brojnija nasilja između zajednica, a represija koju sprovode srpska policija i vojska uskomešala je i međunarodnu zajednicu.
SAD koriste maglovitost situacije kako bi pokrenule svoje pijune. Cilj je dvostruk: baciti na kolena ono što je preostalo od Jugoslovenske federacije i još dublje uvrežiti američko prisustvo u regionu. Vašington odlučuje da pomogne OVK, ozloglašenu mafijašku nebulu koju su sami Amerikanci do tada smatrali terorističkom organizacijom. Oružje i novac doslovce padaju s neba i Kosovare odlučno podstiču da se pobune protiv Beograda. Radikalni Hašim Tači je dopadljiviji od umerenog Ibrahima Rugove koji je kriv zato što ne zahteva dovoljno secesiju pokrajine. Kosovo je kroz nekoliko meseci uvučeno u nerazmrsiv građanski rat.
LAŽNE VESTI
Medijski parni valjak ponovo je upaljen: nikada potvrđeno otkriće “zajedničkih grobnica”, u kojima su navodno sahranjene desetine hiljada kosovskih civila, i „peći za kremiranje poput onih korištenih u Aušvicu”; glasine o silovanjima koja su brzo predstavljena kao sistematski počinjavana od strane parapolicajaca koji „igraju fudbal sa odsečenim glavama, rasparčavaju leševe, čupaju i prže fetuse iz utroba ubijenih trudnica”; širenje srpskog plana “etničkog čišćenja” po imenu “potkovica” od strane nemačkog Ministarstva spoljnih poslova, što se ispostavilo kao čista izmišljotina…
„NATO je lagao, piše Šarl Sen-Pro, kada je tvrdio da je u pokrajini navodno bilo 100 000 nestalih i preko 10 000 mrtvih osoba […]. Nakon godinu i po dana masivnih iskopavanja, pronađeno je tek 2788 tela, od kojih većina pripada ljudima koji su umrli prirodnom smrću […]. Danas je činjenica da Srbi nisu počinili genocide ni masovne masakre niti su imali bilo kakav plan za proterivanje albanofone populacije. […] Jedino etničko čišćenje većih razmera bilo je ono koje su počinili pripadnici OVK protiv srpske civilne populacije Kosova, a pod budnim okom KFOR-a.”
Početkom 1999. organizovani su pregovori u dvorcu u Rambujeu. Pošto je sateran u ćošak, Milošević popušta po skoro svim tačkama, ali odbija prisustvo trupa NATO-a na srpskoj teritoriji. Misli se da je ovaj poslednji zahtev pridodat s namerom da se sabotira bilo kakav kompromis. Ovo odbijanje Beograda pruža SAD-u izgovor koji im je bio potreban kako bi prešli u napad. Srbija je tokom 78 dana žrtva nemilosrdnog bombardovanja od strane avijacije NATO-a. Država je opustošena i više stotina civila je ubijeno. Milošević pristaje da odustane od pobunjene pokrajine 3. juna. Trupe KFOR-a ulaze na Kosovo. Bernar Kušner postavljen je na čelo ruinirane teritorije prepuštene banditima i najstrašnijim krijumčarenjima.
U Srbiji vlada zaprepašćenje. Na učešće tradicionalne saveznice i prijateljice Francuske u zaslepljenim napadima zapadne koalicije gleda se kao na izdaju. Niko ne razume kakav interes naša država (prim. prev: Francuska) može da ima od slabljenja Jugoslavije naspram njenih proameričkih i pronemačkih komšija. Još manje od stvaranja polumafijaških muslimanskih država za koje je bilo jasno da će postati pozadinskom bazom međunarodnog terorizma. Traumatizam je dubok. Spomenik Francuskoj u Beogradu prekriven je crnim velom.
Srbi suštinski nisu shvatili da Francuska više nema inostranu politiku. Pošto je zaglavljena u bespomoćnoj Evropi kojom dominira Nemačka i poslušno sedi u klupi u NATO-u, Francuska plovi bez kompasa prateći fluktuacije “moralne” diplomatije čiji je jedini cilj da se ne uvredi javno mnenje uslovljeno medijima, a po cenu da dopusti da njome manipulišu manje obzirni saveznici i partneri. Stidljiva ruka koju je Pariz pružio liberalnim naslednicima Miloševića i hrabri napori francuskih vojnika na terenu da zaštite poslednje srpske enklave na Kosovu ništa neće promeniti. Vašington i Berlin mogu da se raduju. Francuska je izgubila bitku za Balkan.
S francuskog marta 2022. godine preveo Igor Ilić.
Izvorno pisanje imena iz teksta: François Mitterand, Bernard-Henry Levy, Jacques Julliard, Pascal Bruckner, Romain Goupil, Edgar Morin, Alain Finkielkraut, Michel Onfray, Stéphane Simon, Charles Saint-Prot. Poveznica ka izvornom članku na francuskom na sajtu časopisa: Front Populaire
Članak je napisan za prvi vanredni broj časopisa Narodni front (Front populaire) iz novembra 2020. pod naslovom Abeceda suverenizma. Ceo broj zamišljen je kao leksikon ključnih pojmova za prizmu suverenizma od kojih svaki odgovara jednom slovu francuskog alfabeta, ukupno 26. Originalni naslov ovoga članka je dakle Jugoslavija (Yougoslavie). Autor članka je Nikola Kesler (Nicolas Kessler), doktor istorijskih nauka, stručnjak za istoriju političkih ideja i međunarodne odnose, autor knjiga Američki konzervativizam (1998), Politička istorija Mlade desnice (2001), Skandinavija (2009), koji je za isti broj časopisa sastavio članak pod naslovom Kuvajt.
Jugoslovenska kriza s francuske strane napisao/la Igor Ilić dana
Pregled tekstova autora – Igor Ilić →