Neolitsko naselje u Pločniku – Toplica

Neolitsko naselje u Pločniku – Toplica – Neobične kuće od pruća i slame kraj arheološkog lokaliteta vinčanske kulture u selu Pločniku, nedaleko od Prokuplja, pokraj magistralnog puta Niš – Priština, dve godine privlače pažnju prolaznika.

Od predstojeće turističke sezone, ovo neobično naselje naći će se na turističkoj mapi Toplice.

U kućama će biti postavljene peći, stolovi, ležajevi sa posteljinom iz tog perioda, a u jednoj od njih naći će se i razboj za tkanje… Sve će biti uređeno tako da predstavlja život ljudi iz tog vremena, a deo inventara, zapravo će i biti iz tog perioda. U pitanju su predmeti pronađeni na okolnom arheološkom nalazištu vinčanske kulture, gde smo do sada pronašli peći, posuđe i brojne druge predmete.

Lokalitet u Pločniku, na kojem su izgrađene kuće iz neolita, sa arheološkim nalazištem vinčanske kulture, prostire se na površini od 100 hektara. Nalazište je otkriveno 1927. godine, kad su i sprovedena prva arheološka istraživanja, koja su nastavljena tek 1996. godine.

Ovo nalazište na kojem je do sada pronađeno oko 40 bakarnih predmeta, svrstava se u jedno od najznačajnijih praistorijskih lokaliteta u Evropi. Njegova vrednost je neprocenjiva, jer predstavlja direktan dokaz o postojanju metalurgije u okviru vinčanske kulture.

Nekad davno, oko 5500 god. pre nove ere, živeo je narod čija ce se kultura svrstati u najnaprednije praistorijske kulture u svetu.

Za naša shvatanja, praistorijski ljudi životarili su hraneći se onim što ulove ili upecaju, a osnovno oruđe bio je kamen ili drvo, ali verujemo da će se čitalac iznenaditi kad sazna da su ovi stanovnici bili prilično napredni u obradi bakra.

Pločnik je neolitski arheološki lokalitet vinčanske kulture. Ovde je uz trud i zalaganje nekoliko ljudi nikao mali arheološki park, koji na žalost još nije stavljen u funkciju. Ipak kućice su izgrađene, ulaz je još uvek slobodan, pa ukoliko vas put nanese u ovaj kraj, vredelo bi da pogledate.

Kuće su imale peć u kojima su postojale posebni otvori za otpatke, a mrtvi su sahranjivani u uređenu grobnicu. Zajednica je posebno volela decu. Pronađeni ručni radovi sadrže igračke koje liče na životinje, kao i zvečke od keramike i male ručno rađene posude, koje su verovatno radila deca, igrajući se. Muškarci su radili na peći koja je topila metal za alatke. . “Znali su kako da pronadju minerale, prevezu ih i istope u alatke, sto je izvanredan nalaz kao svedočanstvo rane ljudske aktivnosti”.

Metalna radionica u Pločniku je bila prostorija od nekih 25 m2, drvenih zidova, na vrhu obloženim keramikom. Peć izgradjena spolja je imala zemljane lulaste otvore sa stotinu malih rupa u njima, što je bio prototip dimnjaka, kako bi omogućili dotok vazduha do peći radi raspaljivanja vatre i sigurnog odvoda dima. Rani radnici na obradi metala su rado eksperimentisali sa raznobojnim mineralima koji su im bili na vidiku – plavi azurit, svetlo zeleni malahit i crveni kuperit, koji svi sadrže bakar – po pronadjenim ostacima malahita na unutrašnjosti posuda.

U Pločniku su tokom ranijih istraživanja pronađeni bakarni predmeti, kao i rude azurit i malahit, koje se tope na 700 stepeni Celzijusa iz kojih se dobija bakar. Ranije su se ovi nalazi tumačili slučajnim ukopavanjem u arheološki sloj koji odgovara neolitu. Istraživanja vođena od 1996. do 2008. godine, kojima su rukovodili arheolozi Dušan Šljivar i Julka Kuzmanović-Cvetković, kustos Narodnog Muzeja Toplice, dokazali su da nalazi nisu slučajno dospeli u neolitski sloj. Njihov tim je tokom 2007. i 2008. godine pronašli dve zemljane peci kvadratnog oblika, za koje se pretpostavlja da su služile za topljenje metala. Peći su smeštene unutar većih građevina, a uz njih su otkrivene i duvaljke napravljene od pečene zemlje. Pored njih su pronađeni bakarni limovi koji ukazuju da je tu obavljana proizvodnja bakra.

Otkrivene su i rupe dubine 2.5 metra, širine 8 metara u kojima nije pronađen arheološki materijal. Smatra se da su u pitanju tzv. metalurške jame, a u njima su pronađeni pepeo i gar, koji nastaju usled sagorevanja na visokim temperaturama, na osnovu čijeg sastava se može zaključiti da se na tom mestu topio bakar. Dosadašnjim istraživanjima još uvek nisu pronađeni korišćeni kalupi, odbačena šljaka, kao ni rudnici iz kojih je dobijana ruda. Ležišta azurita i malahita postoje oko Toplice, Kosanice i Banjska reke u blizini Pločnika, a pretpostavlja se da su neka od njih otkrili stanovnici ovog naselja u potrazi za kamenom pogodnim za obradu. Otkriće metalurških peći u Pločniku menja dosadašnja shvatanja o početku ljudskog rudarstva i metalurgije, koji je oko pola milenijuma stariji nego što se to do sada mislilo. Sam Pločnik kao središte južnovinčanske kulture, postao je najstariji metalurški, a samim tim i industrijski centar pronađen na svetu.