Mardin – na pragu drevne Mesopotamije, nadomak granice sa Sirijom

Ivana Dukcevic, Mardin, Turska

Na dalekom jugoistoku zemlje, nadomak granice sa Sirijom, na visini od preko hiljadu metara anadolske visoravni, stigli smo u Mardin, jedan od najčarobnijih gradića Turske. Smešten kaskadno na beži­votnoj, prašnjavoj strmoj litici masivnog brda, sa vremešnom tvrđavom na vrhu i božanstvenom arhitekturom arapskih kuća od okerastog kamena, još iz daljine oduzima dah. Na ovim pro­storima, u delu severozapadne Mesopotamije, ljudi su prvi put zastali i nakon hiljadu godina seoba trajno se nastanili zasadivši prva žitna polja. Kasnije, nakon drevnih Asiraca ove prostore naselili su Rimljani, Persijanci, Vizantijci, Arapi, a zatim Turci, Mongoli, Jermeni i Kurdi, što je dovelo do mešanja kultura i civilizacija, i rezultiralo nekim od najlepših kulturnih zaostavština u ovom delu planete. Postoje dva Mardina – stari i novi, skoro potpuno odvojeni. Tokom boravka, novi smo videli tek po odlasku jer se savremeni, jarko ofarbani soliteri u neskladu sa okolinom i nalik blokovskim naseljima nalaze sa suprotne strane brda i da­leko od starog centra, u velikoj dolini.

Mardin je najlepši u proleće, kada sa terasa gradskih kuća pogled puca ka jugu na beskrajne zelene zasade pšenice kojima se ne vidi kraj. Tokom leta, pšenica poraste, požuti i slika u oku posmatrača izgubi onaj očaravajući kontrast između okerastih minareta i kupola medresa na litici, i jarkozelene trave. U Mar­dinu su najlepše večeri, ružičasti zalasci sunca stopljeni sa silu­etama srednjovekovnih medresa. Ili kada u daljini, na nepre­gledna polja pšenice u dolini kiša iz oblaka kao u snopovima pada na zemlju, dok je sa jedne strane koso osvetljavaju zraci sunca.

U Mardin smo stigli predveče. U lokalima duž glavne ulice na padini brda kupili smo ajran i vruće somune tek izašle iz zemljanih peći, i za dezert pazarili veoma izdašan ratluk od nara s komadima pistaća koji pre ređanja u kutiju vešti majstori iseku velikim makazama na kocke. Zbog neposredne blizine Sirije, ispijanje kafe je i ovde u modi više nego na drugim mestima u Turskoj gde turski crni čaj dominira. U malim radnjama glavne mar­dinske ulice moguće je kupiti nekoliko vrsta arapske kafe (koju kod nas nazivamo – turskom), kao i onu sa dodatkom mlevenih bobica biljke menengič – smrdljike. Ljubitelji vina u Mardinu će pronaći nekoliko vinarija sa najčuvenijim sirijskim vinom. Osim arapske kafe i vina, čitav kraj oko Mardina čuven je po predivnim komadima srebrnog nakita od srme, tananih listića i dugih štapića srebra koje pletu, ponekad boje i od njih prave zanimljive čvorove oblikujući prstenje, priveske za ogrlice i na­rukvice. Osim nakita, Mardin je poznat i po ručnom pravljenom sapunu od biljnog ulja kojem se dodaju arome nara, pistaća, kajsije i drugog voća.

Gotovo svi hoteli u starom delu gra­da na padini smešteni su u tradicionalnim kućama arapske ar­hitekture od okerastog kamena. Zbog zidova koji su izuzetno debeli, internet konekcija u sobama ne funkcioniše najbolje te se upotreba mobilnih telefona obično odvija ispred ili na terasi. Ponekad se sa glavne mardinske ulice, do hotela dodatno mora strmim stepeništem, uzbrdo. Ipak, pentranje visokim stepeni­cama brzo se zaboravi nakon prvog pogleda sa neke od terasa na, čini se, beskrajnu Meso­potamiju. Jedan od simbola Mardina su kitnjasti kamenorezi minareta dve stare srednjovekovne džamije u seldžučkom stilu i kupole Zindžirije – jedne od dveju velikih gradskih srednjo­vekovnih medresa. Sitan vez u reljefnoj dekoraciji arhitekture ovih zdanja podseća na susedni, maštoviti kitnjasti persijski stil i ima malo veze sa kasnijim osmanlijskim čiji je uzor u velikoj meri bila vizantijska arhitektura (zbog čega osmanlijske džami­je neobično podsećaju na vizantijske crkve). Na ovom područ­ju, u IV veku nastala je Sirijska pravoslavna crkva – jedna od prvih pravoslavnih crkvenih zajednica na svetu, prvom podelom crkve još u samom osvitu hrišćanstva, na mestu gde je i nastalo. Kasnije, crkva je doživela dalje podele na katoličku i protestantsku. U Mardinu i u okolini, naročito ka istoku i jugoistoku – u blizini gradića Midjata kuda smo nakon dva dana boravka u Mardinu krenuli, duž valovitih predela u brdima naziva arapskog porekla Tur Abdin – nekada je bilo čak osamdeset nezavisnih sirijskih pravoslavnih manastira, ali ih je danas ostalo samo nekoliko. Dva najpoznatija, vekovima su nosila titulu sedišta patrijaršije.

U obilasku Mardina, u sokaku nadomak centra nekoliko dana pre Uskrsa po starom kalendaru posetili smo jednu od nekoliko još aktivnih drevnih sirijskih pravoslavnih bogomolja – Crkvu četrdesetorice velikomučenika kapadokijskih. Svake nedelje, u devet ujutro, ovde se obavlja služba na dijalektu da­nas mrtvog aramejskog jezika kojim je pre više od dve hiljade godina govorio Isus Hrist. Zbog nevelike pastve, crkva je često prazna i zaključana te posetioci koji dolaze drugim danima u želji da je vide prolaskom kroz kapiju u dvorištu obično potra­že nekog od uposlenika koji su uvek negde u blizini. Jedan od dvojice koji su u trenutku našeg dolaska od mnoštva isečenih maslinovih grana u dvorištu pravili i kanapom vezivali veliki zeleni krst (koji će tokom uskršnje liturgije biti spaljen), doneo je starinski ključ i otključao crkvu samo za nas.

Najčuveniji manastir nadomak Mardina – Manastir šafrana iz V veka, sastavljen iz tri crkvena dela, unutrašnjeg dvorišta i okružen visokim okerastim zidinama nalik tvrđavi – nalazi se sedam kilometara južno od grada i do njega smo stigli taksijem. Jedan od dva najvažnija sirijska pravoslavna manastira na svetu naziv je dobio jer su prema jednoj verziji priče u temelje zdanja graditelji u malter umešali cvetove šafrana. Prema drugoj, naziv nosi zbog boje kamena koji je sličan boji prašnika šafrana, dela koji se koristi u ishrani. Podignut je na mestu gde se prethodno nalazio hram posvećen asirskom bogu Meseca, koji su antički Rimljani po osvajanju severne Mesopotamije pretvorili u tvr­đavu, i u XII veku postao je sedište Sirijske pravoslavne crkve. Sve do 1932. godine, manastir je to i ostao, kada je sedište pre­seljeno u Damask. Ipak, patrijarhov tron i mnoge druge relikvi­je ostale su ovde. U bašti manastira monasi zalivaju maslinjak, gaje badem i nar, zbog čega ovde može da se kupi domaći sos od nara koji se u Turskoj i na Bliskom istoku koristi kao preliv, najčešće za salate.

Nakon posete Manastiru šafrana, taksijem koji smo iznaj­mili i koji ovde voze po dogovoru i u celodnevne ture krenuli smo dalje ka jugu. Magistralom koja vodi kroz beskrajnu viso­ravan, na oko hiljadu metara nadmorske visine s obe strane puta posmatrali smo jarkozelene zasade mlade pšenice i beživotna sivo-smeđa brda u daljini, i nakon pola sata vožnje pristigli u Daru. Mnogi tvrde da je arheološko nalazište Dara – dva kilometra od granice sa Sirijom, jedno od najznačajnijih u ovom delu Turske. Porede ga čak sa čuvenijim Efesom i Pergamonom, na egejskoj obali. Ranovizantijsko nalazište prostire se na površini od ne­koliko kilometara i sastoji iz nekoliko međusobno povezanih lokaliteta udaljenih i do kilometar. Zbog retkih stranih turista, ulaznice se još ne naplaćuju, čak ni u drevnoj nekropoli u klan­cu nalik Kapadokiji, gde postoji kapija i kućica koja služi toj svrsi. Iako arheološka iskopavanja još traju, na velikom prosto­ru lokaliteta otkriven je prilično savršen kasnoantički irigacio­ni sistem – cisterne, delovi akvadukta i neverovatan podzemni grad za skladištenje robe.

Odlazak taksijem na izlet van grada završili smo posetom prelepom seldžučkom zdanju Kasimije medrese iz XV veka na jugozapadnom obodu Mardina, sa zanimljivom kupolom od okerastog kamena i unutrašnjim dvorištem u kojem se nalazi sveti izvor za koji se tvrdi da podmlađuje. Iz česme odakle u tu svrhu treba piti, voda otiče u kvadratni bazen u centru unu­trašnjeg dvorišta. Na gornjem spratu nalaze se ćelije nekadaš­njih učenika ove verske škole, a ispred medrese, na obronku brda kaskadno je zasađena velika bašta gde smo u rano proleće uživali u šetnji između zasada raznobojnih lala, ruža i bokora ljubičastih đurđevaka, nalik tepisima. Posetu Mardinu završi­li smo u suton, na vrhu Zindžirije medrese. Visoku teološku školu – jedno od najočuvanijih starih zdanja u persijskom stilu – osnovao je poslednji artukidski sultan koji je vladao iz Mar­dina. Na jednom od najviših delova padine mardinskog brda – odmah ispod tvrđave, u kompleksu u kojem se nalazi njegov mauzolej, popeli smo se unutrašnjim stepeništem na krov i na mestu odakle puca pogled na grad i žitna polja Mesopotamije u podnožju monumentalnih kupola koje natkrivaju medresu, u sumrak posmatrali panorame koje ostavljaju bez reči.

Autor teksta i fotografija: Ivana Dukčević

Tekst i fotografije deo su internet stranica i knjige “Umetnost putovanja”, zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta ni fotografija bez znanja i odobrenja autora.

Izvor: Umetnost i putovanja

  D.O.M.I.N.E, Ivana Dukčević, Mesopotamija, putopisi, Umetnost putovanja