Anđeli na zemlji, film “Nebo nad Berlinom”

Francusko-njemački film “Nebo nad Berlinom” snimljen je 1987. godine u režiji Wima Wendersa, koji je ovim ostvarenje, osvojio nagradu na 40. Kanskom festivalu za najbolju režiju.

Wim Wenders je rođen 14. avgusta 1945. godine u Dizeldorfu, Njemačkoj. Prvo je studirao medicinu i filozofiju, koje je napustio, da bi se okušao u studijama slikarstva u Parizu. U Cinematheque Francaise je svakodnevno gledao do pet filmova, gdje je spoznao ljubav prema filmu i pronašao svoj poziv. U Minhenu je 1967. godine upisao Visoku školu za film i televiziju. Tokom studija bavio se pisanjem filmske kritike. Počinje da režira 1977. godine “Američkog prijatelja”, film koji bio zapažen od strane režisera Frensisa Forda Kopole, koji je bio prekretnica u njegovoj karijeri, i put ka Sjedinjenim Američkim Državama. Pored režije bavi se filmskom produkcijom i fotografijom. Među njegovim najboljim filmskim ostvarenjima ubrajaju se “Pariz, Teksas” 1984., “Lisabonska priča” 1994., i film na koji se fokusira ova kritika, “Nebo nad Berlinom”. Nastavak ovog filma prikazan je 1993. i nosi naziv “Tako blizu, tako daleko”.

Wenders je insistirao da scenario za film “Nebo nad Berlinom” napiše Peter Handke, austrijski dramaturg i pjesnik. Scenario osim dijaloga, sastavljen je od unutrašnjih monologa toka svijesti i Hadkeove pjesme Lied vom Kindsein koja se pojavljuje u filmu poput lajt motiva. Zanimljivost u vezi scenarija, je da su pojedine replike rezultat improvizacije tokom seta od strane režisera i glumaca, jer Handke zbog preobimnog posla, nije bio u mogućnosti da napiše sve dijaloge za scenario. Stihovi pjesme, zatim poetična estetika kadrova, kao i sama tema kojom se film bavi, rezultat su Wendersenove opčinjenosti pjesništvom Rainera Maria Rilkea, koje interpretira metafizičkim prisustvom anđela. Glumačku ekipu čine Bruno Ganz, koji glumi anđela Damiela, Otto Sander tumači drugog anđela Cassiela, ulogu Marion igra glumica Solveig Dommartin, Curt Bois se našao u ulozi Homera, i Peter Falk koji glumi samog sebe.

Radnja filma smještena je u Berlinu, osamdesetih godina prošlog vijeka, za vrijeme hladnog rata. Priča prati duhovni život dvojice anđela čuvara Damiela i Cassiel, čiji je zadatak čitanje misli ljudi i njihovo bilježenje za vječnost. Oni su besmrtni, bestjelesni i nevidljivi svima osim djeci i nekadašnjim anđelima.

Tokovi misli koje osluškuju predstavljaju duh ratnog Berlina, koje su pretežno mračne, zabrinute, zbunjene pomisli uz osjetni nedostatak vjere, nade i rješenja. Anđeo u filmu izgovara repliku “Divno je živjeti samo u duhovnom životu, ostavljati za vječnost samo ono duhovno u ljudima”. Sa aspekta psihoanalize ovo duhovno, moglo bi predstavljati Jungove arhetipe i kolektivno nesvjesno Svakodnevno osluškujući misli, anđeli počinju intenzivnije pratiti starca Homera, koji za razliku od Grčkog, sanja spjev mira. Jednog dana Damiel ugleda djevojku koja se osjeća usamljeno, za vrijeme njenog posljednjeg dana kao akrobate u cirkusu, koji je bankrotirao. Posmatrajući ljepotu pokreta djevojke prerušene u anđela u akrobatskom nastpupu, i slušajući njezine misli ispunjene potrebom za ljubavlju i smislom, on počinje da se u nju zaljubljuje. Radnja filma uporedo prati Petera Falka, nekadašnjeg anđela, koji se odlučio za život na zemlji, i postao čovjek. U ovozemaljskom životu on je gumac, koji dolazi u Berlin radi snimanja filma o Drugom svjetskom ratu. U razogovoru sa njim, Damiel donosi istu odluku, motivisan ljubavlju, čulima, materijanim i tjelesnim svijetom o kojem mu Falk sa strašću govori. Priča prati njegov prvi dan na zemlji, njegov entuzijazam, istraživanje, propitivanje svih stvari o kojima je mogao samo da naslućuje kao anđeo. Otkriva bol, boje, ukuse, upoznaje se sa Falkom. Iste noći, na koncertu Nicka Cavea prvi put Marion ugleda Damiela, i spoznaje da je on muškarac kojega je tražila, o kojemu je sanjala.

Film je otvoren kadrom plan detalja, pjesmom koju piše nečija ruka, čiji nastavak saznajemo na kraju filma. Narativ je u nastavku filma montiran hronološki, izuzev nekoliko sjećanja građana Berlina. Duhovni svijet je snimljen u crno-bijeloj tehnici. Prvi kadar u boji javlja se nakon trideset minuta filma, kada Damiel pri posmatranju Marion počinje da osjeća simpatiju. Sredinom filma, naizmjenično se smjenjuju obije tehnike. Kadrovi u kojima je Marion i flashback sjećanja likova prikazani su u boji. Kako se film privodi kraju, nakon odluke Damiela da bude čovjek, kadrovi su u boji, izuzev onih u kojima je Cassiel. Film često prikazuje kadrove snimane iz gornjeg rakursa, koji nam otkriva da se radi o Damielovoj perspektivi, i o prirodi njegovog bića – božanskoj. Snimane su panorama iz vazduha, prikazujući Berlin i njegove simbole. Iz Damielove perspektive korištena je u pojedinim kadrovima tehnika snimanja iz ruke, kao i podrhtavanje kamere, radi stvaranja efekta unutrašnjih osjećanja.

Gluma u filmu se fokusira na mimiku i gestikulaciju, koja je morala biti tačna i precizna, da bi bila u sinergiji sa separativno snimljenim unutrašnjim monolozima. Glumica Solveig Dommartin da bih oglumila ulogu akrobatkinje u cirkusu, morala je proći tromjesečnu obuku za ovu vještinu. Tokom snimanja joj se desio pad sa pet metara visine, u kojem se lakše ozlijedila. Uprkos toj nesreći, njen performans, i poetičnost pokreta njenog tijela koje izvodi u vazduhu su zadivljujući. Wenders nije želio da glumce kostimira u anđele, niti da koristi specijalne efekte da bi ostavljali utisak božanskih bića, već je oprijedjelio za izgled glumaca, njihova blaga i dobronamjerna facijalna ekspresija bila je dovoljna.

Film predstavlja svijet u svojim dualizmima, duhovno i materijalno, esencijalno i egzistencijalno, život i smrt. Za ovu temu lokacija je mudro izabrana, jer je i sam Berlin podjeljen. U filmu su istaknuti njegovi simboli, po istom principu dualizma, poput stupa Pobjede sa istoimenim kipom na vrhu, Berlinske Državne biblioteke i Berlinskog zida. Primarno mjesto u filmu ne zauzima narativ, već filozofska pitanja i promišljanja o egzistenciji, svrsi, sudbini, i ljubavi. Kadrovi su dugi i spori, da bi pitanja koja izgovaraju ili promišljaju poput onih “Zašto sam ja ja, a ne ti?”, “Zašto sam ovdje, a ne tamo?”, dali vremena gledaocu da se zamisli.

Smještajući film u kontekst, režiser pruža publici razumjevanje ljepote života iz perspektive anđela, imajući cilj da nakon ratova, i svih terora nad čovjekom koji su se dogodili u Berlinu, vrati vjeru ljudima, u ljepotu, u život, u ljubav. Marion u dijalogu sa Damielom izgovara “Nas dvoje smo sada više od nas samih”, ukazujući na esencija života, ljubav.

“Nebo nad Berlinom”, je prije svega umjetničko ostvarenje, arteficijalni film. Nije dovoljno pogledati, već osjetiti ga, i promišljati o temi, o scnenariju, o kadrovima i simbolima. Film je neophodno tumačiti i razumjeti metafizički, ne fantastično. Sa čim se ne može pohvaliti američki remake “Grad anđela”, urađen 1998. godine.

Književnost i film se uzajamno prožimaju u mnogo ekranizovanih ostvarenja, uglavnom proznih. Ali imati za cilj predočiti poeziju, koja je sama po sebi ispunjena estetikom, nedorečenošću, simbolima, metaforama, slikovita, antimimetička, i željeti prikazi je u jezik pokretne fotografije, koji je više od svih umjetnosti mimetički, bio je veliki izazov. Zbog toga je “Nebo nad Berlinom” veliko umjetničko ostvarenje, jer gledanjem filma osjeća se poezija, metafizika i metafora. Univerzalan film o ljubavi, o religiji, o filozofiji, snimljen sa tolikom jednostavnošću, koja postavlja vječita pitanja svakog čovjeka.

za P.U.L.S.E: Barbara Delać

Bibliografija: