Apsolutno romantično – Emir Kusturica
“Pravim filmove da se ne bih ubio…” (E.K.)
Kad god gledam film Emira Kusturice osjećam se kao da prisustvujem ekshumaciji neke svoje davno sahranjene emocije. I uvijek se zaprepastim koliko je živa, mada sam je već ožalio.
Zapravo, Kusturičini filmovi liče na žurke na koje se ulazi tek kada su domaćini i gosti poodavno “pod gasom”.
Dvije stvari me fasciniraju u njegovim radovima: strast prema životu, koja ima obrise fanatizma i fatalizma, i kadrovi koji su napunjeni poput šaržera revolvera pred repetiranje.
Ko vjeruje da su ljudi većinom dobri i solidarni i da nisu sasvim sa ovoga svijeta – taj će imati sudbinski susret sa filmovima ovog umjetničkog diktatora. Ko ne vjeruje (moj slučaj) – mogao bi da se zaljubi “na časnu riječ”. Jer je razočarani idealista.
Kreativni anarhista koji od profesionalnih glumaca traži da igraju kao amateri (stvarni ljudi sa nadrealnim sklonostima), autor u čijim filmovima padaju pravi šamari, ali i zaboravljeni poljupci (oca i sina, babe i unuka, dželata i žrtve..) nikada nije napravio, i vjerovatno nikada i neće napraviti film koji bi naišao na opšte odobravanje, ali ni ravnodušnost.
To je razumljivo, jer bi ovaj ekscentrik (ego-manijak) koji uporno odbija da odraste, kao i većina njegovih junaka, u tom slučaju izgubio ono Božije zrno koje ga tjera da snima filmove – neprilagođenost.
Svi filmovi E. Kusturice izgledaju kao vožnja u predinfarktnom stanju, a njegov odnos prema gledaocu (upućeni kažu i ekipi sa kojom snima) istovjetan je odnosu oca Mahe iz “Sjećaš li se Doli Bel” koji pijan dolazi kući, diže ukućane i drži partijski sastanak u gluvo doba.
Teško je reći da li bi ijedan junak filmova Emira Kusturice preživio duže od dva (filmska) sata u realnom svijetu. Izlazak iz emotivne hibernacije i idealizovanog okruženja na kojima ovaj balkanski Markes tvrdoglavo istrajava, platili bi glavom nikad odrasli Dino, Perhan, Malik, Crni, Marko, inžinjer Đukić, Sabaha, Cane i njegov šarmantno nezreli deda…
Filmovi ovog autora potpuno daju za pravo onima koji tvrde da film ne podržava život, već da je to “život za sebe”.
Kusturica svojim filmovima nastoji da ispuni nedohvatljivu maksimu koju je definisao jedan drugi poeta (pustinjak) Petar Petrović Njegoš: “Neka bude što biti ne može!”
Otuda su simboli i metafore jedini mostovi koji ovaj izmišljeni svijet E. Kusturice povezuju sa obalom od koje se on definitivno otisnuo na kraju “Andergraunda” i otplovio u nešto što opasno liči na bajku po scenariju mladog Serđa Leonea.
Kusturica nizom svojih filmova pravi emotivni ep koji će ga nadživjeti, u isto vrijeme kada njegovo (nadri)idealističko shvatanje života u realnom okruženju postaje farsa.
Uvodni kadrovi “Doma za vešanje” snimljeni “u potezu” koji čine gledaoca (sve)prisutnim u ciganskoj mahali, majmun koji uči odraslog čovjeka u podrumu da jede bananu (Andergraund), porodični ručak sa obaveznom loptom u torti i Mahinom replikom ženi: “Pusti ih Seno da se čeliče, jebo im ja mater” (Sjećaš li se Doli Bel)…
Raspomamljeno hvalisanje pripitog i na smrt bolesnog dede u “Crnoj mački”: “Stara, zajebo sam smrt”, stalno igranje Meše crnim figurama protiv DB-ovca koji ga prevaspitava (Otac na službenom putu), biblijski bijeg Luke i Sabahe, kroz tunel na magarcu (Život je čudo) ili Perhanov stric koji (naopako) raspetom Hristu (Dom za vešanje) nudi “pakt o nenapadanju”…
Zapravo, Kusturica svojim filmovima i pseudobajkovitom parodijom sopstvenog (izvan filmskog) života nastoji da učini nemoguće: Da poput jednog od filmskih junaka – preskoči svoju sjenu! Budući da je to fizički neostvarivo, on poseže za oneobičenjem.
Koristeći ulogu “Boga i batine” u svijetu koji je sam izvajao, on svojim likovima daje nadrealne sposobnosti nebili od njih učinio ono što je Džepeto uradio sa Pinokijem. Napravio ih besmrtnim.
Otud hipnoza, mjesečarenje, telekineza, poigravanje na granici života i smrti, snovi o letenju. Ukratko korištenje tehnike “deus ex mahina” (Bog iz mašine) kojom su antički tragičari razrješavali zaplete i spašavali svoje junake uzdižući ih u nebo (Perhan i bijela ptica).
Posebna priča je bučna (anarhična) muzička podloga, koja iz filma u film postaje sve agresivnija (karnevalskija). Unca-unca je ritam kojim kuca balkansko srce, svi dodaci tome samo su varijacija na ono što govori prva rečenica ovog teksta.
Osjećam se dužnim da navedem jedan od najvažnijih razloga zbog kojih Kusturicu svrstavam među autore do čijih filmova držim:
Njegov svijet je jedino mjesto na kome bih pristao da budem (tretiran kao) životinja! Npr. magarica Milica (Život je čudo) koja, u očekivanju prave ljubavi, spašava (isključivo) dobre ljude!
A šta je važnije od dobrote i saučešća, koji zagriju srce (bar) dva sata?
Za P.U.L.S.E Skaramuš / Ex Filmofili
Emir Kusturica autor je prepoznatljivog, jedinstvenog stila (rukopisa).
Od samih početaka, kada je u “Sjećaš li se Dolly Bell” u savršenom omjeru spojio talijanski neorealizam (karikaturalnost Fellinija) & češku školu (Menzelov humor)…
Pa do današnjih dana, njegovi filmovi predstavljaju spektakl mašte, veliki cirkus, blještavu paradu, karneval raskošnih boja i zvukova.
Redatelj osebujnog vizualnog izraza, kojim očarava i začarava gledatelje – nudeći im svoj izmišljeni svijet i kroz njega neponovljivi filmski doživljaj (užitak).
Daroviti sanjar!
Odličan tekst kome nemam šta da dodam ili oduzmem. Jeste, svaki njegov film ima u osnovi skrivenu ili ne, temu samoubistva.
“..stalno igranje Meše crnim figurama protiv DB-ovca koji ga prevaspitava (Otac na službenom putu)…”
haha..retko ko je primetio ovaj detalj.
Skaramus, od ranog detinjstva doslovno, mogu se deklarisati kao Kusturica-freak, voleo sam njegove filmove i u doba kad nije bilo sanse da ih nesto ozbiljnije dozivim i simbolicki rasclanim. Kasnije sam i citao dosta filmoloskih osvrsta o Kusturici, imam cak i onu prvu monografiju o njegovim filmovima (Zan-Mark Buino) koju je danas tesko (nemoguce??) pronaci na srpskom, verovatno i na francuskom, jer je od tada Kusturica definitivno postao jedan od stubova evropskog filma, a u doba pisanja te knjige bio samo zanimljiva osobena pojava (stvar je stampana negde pre Andergraunda). Tako da mogu s pravom da kazem da je ovo jedan od osvrta koji pogadjaju sustinu njegove filmske poetike. Jer bez licnog dozivljaja tu nema nicega a ovo je nadasve LICNI osvrt. Malo (malo vise) mi je krivo kad vidim da danas Kustu ovi oficijelni “ljubitelji” dozivljavaju iskljucivo u tom idiotskom celeb-kljucu ovdasnjeg kompleksa nize vrednosti, ono, ‘evo poznaje Depa i Selmu Hajek, mora da je super’ 🙂 kao sto ga i netalentovani, zavidni i iskompleksirani krugodvojkaski hejteri mrze iz istog razloga.
Verujem da bi i samom Kusti neki aspekti njegovog filmskog izraza postali jasniji ako procita nekad ovaj osvrt koji si napisao, jer tu je manje-vise sve sto ima da se kaze.
Kusturica je “retro”. Zato sto temelji svoj (izmisljni)svijet na boljoj proslosti ili boljoj buducnosti. On prezenta kao i da nema u svojim filmovima.
Istina je da se Kusturičini filmovi mene tiču.
Ja sam odrastao u okruženju koje on stavlja pred kameru. Njegovi likovi su (malo idealizovani) moji roditelji, komsije, junaci (negativni i pozitivni)iz moje skole, moga kraja (npr Braco i Doli Bel)…
Zato ja njegovu umjetnost, sto rece Bojan, zaista shvatam licno.
Anamnesis je stilski pozicionirala Kusturicu izmedju Felinija i Mencla. Sasvim tacno. A ja bih dodao i Caplina, Jakubiska, cak i Ziku Pavlovica…..
I taj bijeg od samoubistva, na koji akcenat baca sam Kusturica, ali i Boban Savkovic..
Nekoliko neupjesnih samoubistava farsicno napravljenih, npr: “Otac na sluzbenom putu” (Finka koja se pokusava objesiti u klozetu) ili vjesanje u crkvi (Dom za vesanje), pa ponovljeno vjesanje (ovaj put uspjelo) u “Andergraundu”, filmu koji spada u vrh srpske i evropske kinematografije…
Kusturica je u bratstvu autora koji umjetnost shvataju kao ZA i PROTIV. Kao poziv za opredjeljivanje afiniteta.
U filmu “Zivot je cudo” Stimac “tamnicar” vodi svoju “zarobljenicu” da piski, drzeci joj kisobran da ne pokisne!!!!
Neko ce reci da je to jeftini patos. Ali, autor misli da nema tamnicara i zrtvi vec samo slobodnih i neslobodnih ljudi.
Vjerujem u to.
Pazi, Kusturicini rani filmovi i jesu u tom smislu mikrokosmos u kojem svako od nas moze da prepozna tu bliskost sa nekim/svim likovima, makar na stereotipnom nivou. Ali one vrste stereotipa u kojoj autor ne SUDI svojim junacima, nego ih razume i objasnjava. Obaska sto je (predratna) Bosna bila svojersna mentalitetska kicma stokavskog govornog prostora (dakle onog podrucja obuhvacenog onim sto se tada zvalo srpskohrvatski/hrvatskosrpski jezik, a sada broj i nazive svih jezika verovatno ni neki lingvisticki Serlok Holms ne moze da pohvata :)). Recimo, Aligrudic u Doli Bel je upravo tip tog coveka iz SFRJ-univerzuma, upravo sa detinjskom verom u tu bolju buducnost uprkos svemu. Ili Mesa ili cika-Vlado Petrovic (zanimljiv slucaj prpotagoniste filma koji ne izgovori nijednu rec niti se ikad pojavi u filmu ciji je jedan od kljucnih likova). I neizlecivi (lekoviti?) cinizam Vujisica u oba filma, kao neophodna antiteza, dakle covek koji je previse video da bi imao iluzije o ljudima. Dakle ono sto strani gledalac moze da desifruje Sekspirom i Cehovom, ali nasem je Andric nekako bliskiji vodic (ili Selimovic kojeg Kusta redje pominje kao uzora). I ko taj element karakterizacije ne razume posmatrajuci te Kustine ranije likove, obicno ga ili hvali ili napada iz potpuno pogresnih razloga. Jer samo prepoznavanje i identifikacija su tek jedna kockica u nizu, mislim, ja i 29 Ulicu mogu da dozivim kao blizak film na nivou identifikacije s tim likovima lokalnim, a niti sam americki Italijan niti zivim u Bruklinu. Tako i Kustu verovatno kao “svog” prepoznaju i u ne znam, Mongoliji, Ceskoj, Rusiji, Kanadi ili Urugvaju. I to samo i dokazuje onu staru istinu da je svaka univerzalna matrica ustvari duboko lokalna da ne kazem sasvim privatna.
E sad, taj citat sa samoubistvom je bas iz tog perioda njegovih tematski najtraumaticnijih filmova, i filmoloski “najozbiljnijih” recimo od Doma do Andergraunda gde to sve eksplodira (Arizona Dream je tu kicma, i verovatno najmanje tretiran Kusturicin film i najzanemarenije americko filmsko remek-delo u poslednjih 20ak godina).
I zato sam sasvim logicno docekao taj njegov happy-end segment opusa, kao svojevrsno resenje te jednacine, i fazu koja traje od Crne macke do danas. Ustvari mislim da je bas BCWC i dramaturski i zavrsetkom jedinstven film u istoriji kinematografije. Potpunofunkcionalizovana ona ideja Tarkovskog o filmu bez dramaturgije, tojest kod Kusturice je u igri dramaturgija koja PONISTAVA svaki poznati dramaturski princip ne narusivsi njenu formu ni u jednom kadru filma. Mislim da sad pocinje vec nesto cetvrto sa ovim Viljom i videcemo.