Jugoistočna Turska – Gobeklitepe, najstariji hram na svetu

Nalazište Göbeklitepe (ili Göbekli Tepe) imalo je sreću u nesreći. Još 1963, ar­heolozi iz Sjedinjenih Američkih Država pronašli su ovo mesto samo 15 km od grada Šanliurfe (Urfe) na jugoistoku Turske, i zbog kamenih oblika nalik krstu i nedovoljno detaljnog istraživanja po­mislili da verovatno pripada vizantijskom groblju ili krstašima koji su tokom srednjeg veka ovuda krstarili uzduž i popreko na putu do „Svete zemlje“. Trideset godina kasnije, nemački arheolog Klaus Schmidt koji je istraživao ovo područje odlu­čio je da ponovo zaviri u zapostavljeno nalazište u saradnji sa Arheološkim muzejem Šanliurfe. Kada je otkriven njegov pravi značaj, vest je izazvala potpuno zaprepašćenje – pronađen je najstariji hram na svetu, stariji nego bilo koji pre njega, a istorija ljudskog roda i njegovih prapočetaka u Meso­potamiji trebalo bi da se revidira.

Nekoliko puta, starost osta­taka proveravana je uz pomoć radioaktivnog ugljenika C-14, i svaki put je dobijen isti rezultat – hram datira iz vremena od pre oko 11.500 godina. Stounhendž u Engleskoj, na primer, koji je nalik ovom hramu ali mnogo svedeniji, više je nego dvo­struko mlađi, a naš Lepenski vir na primer, 2000 – 4000 godina mlađi. U vreme podizanja hrama Gobeklitepe u Maloj Aziji, Evropom je vladao neolit – mlađe kameno doba, obrada kamena bila je na nivou najprimitivnijih oruđa i oružja, živelo se u pećinama. Poljopri­vreda još nije postojala. Ko bi pomislio da su duž žitnih polja severozapadne Mesopotamije – na mestu gde je utvrđeno da je čovek posadio prva polja pšenice ikada, mnogo pre podizanja kuća za stanovanje nastali prvi hramovi sa totemima praistorijskih lovaca-sakupljača. Njihov cilj bio je da gazele, njihov omiljeni i najčešći predmet potere, sa svih strana okruže i nateraju u beg u smeru vrtača ovih brda, gde bi se plen našao okružen lovcima i bez izlaza. Radi uspešnog lova, podigli su ovaj hram.

Osnovni oblici koji čine ovaj hram su stele, megaliti u obliku slova T visine 3 do 6 metara i težine nekoliko tona. Nalik Stounhendžu, poređani su pretežno u krug, ima ih nekoliko ali je njihova obrada iako hiljadama godina starija, mnogo savr­šenija. Na kamenim blokovima visine nekoliko metara, vide se reljefni prikazi životinja koje su ljudi lovili ili koje su živele na prostorima jugoistočne Turske: gazele, lisice, divlji vepar, veliki varan dužine metra (postoji i danas), eufratska kornjača, ptice, zmija, lav i bik. Za jednu kamenu plo­ču ustanovljeno je da predstavlja najstariji prikaz čina porođaja, a za neke blo­kove oblika slova T da su figure tadašnjih lovaca, sa opasačem u središnjem delu menhira. Arheološko nalazište Gobeklitepe bilo je zatvoreno za posetu dve godine zbog postavljanja specijalnog zaštitnog krova, i ponovo otvoreno u februaru 2018.

Među retkim strancima, Gobeklitepe smo posetili mesec i po dana nakon otvaranja kada je kilometar od nalazišta postavljen par­king kraj kojeg se još podizala pomoćna zgrada za restoran i suvenirnicu, i dovršavale rampe za ulaz, a ulaznice još nisu naplaćivane. Iza rampe, radnici su užurbano asfaltirali put do samog nalazišta do kojeg smo krenuli pešice obronkom brda, li­vadama kraj mašina za asfaltiranje. Razlog užurbanog rada bila je i delegacija UNESCO-a koju su ovde očekivali i koja je u julu iste godine trebalo da odobri da se Gobeklitepe po hitnom postupku nađe na listi svetske kulturne baštine – što se i dogodilo.

Na samom lokalitetu, dva natkrivena dela kompleksa mogu se videti samo odozgo – duž kružne staze za posetioce koje povrh brda okružuju maslinjaci. U postavci muzeja na lokalitetu, moguće je videti veliku razliku između prve pšenice ikada koja je posađena na ovim prostorima, i današnje. Većina eksponata sa lokaliteta, nalazi se u odličnom Arheološkom muzeju u Šanliurfi. Osim nalazišta Gobeklitepe, u okolini Šanliurfe tokom poslednjih nekoliko godina pronađeno je još nekoliko veoma sličnih, neverovatno modernih praistorijskih kompleksa koji su potpuno zbunili naučnike. Zbog izuzetnog značaja za istoriju civilizacije, mnoge od njih arheolozi za sada još drže u tajnosti, ali je ime jednog – Nevali Čori, nekako ipak dospelo do naslovnih strana.

Autor teksta i fotografija: Ivana Dukčević

Tekst i fotografije deo su internet stranica i knjige “Umetnost putovanja” i zaštićeni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima. Nije dozvoljeno kopiranje, niti objavljivanje teksta, delova teksta ni fotografija bez znanja i odobrenja autora.

Izvor: Umetnost  putovanja

  D.O.M.I.N.E, Ivana Dukčević, putopisi, Turska, Umetnost putovanja